شهریار شکرپور - استادیار، دکترای پژوهش هنر، هنر اسلامی، دانشکدهی هنرهای اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تیربز
سحر ذکاوت - دانشجوی کارشناسی، هنر اسلامی گرایش فلز، دانشکده ی هنرهای اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز

سیاهقلم یک شیوه ی تزئینی و آلیاژی از ترکیب نقره، مس و سرب آمیخته با گوگرد می باشد که عموماً بر روی سطح فلزات نقره وطلای کنده کاری شده برای ایجاد سایه روشن کاربرد داشته است. هنرمندان فلزکار از دوران مصر باستان به بعد به تکنیک سیاه قلم اشتغالداشته اند و این هنر در دوران ساسانیان بخصوص بر روی سطح فلز نقره اجرا می شده است. در عصر سلجوقیان به خاطر محدودیت استفادهاز ظروف طلا و نقره، سیاه قلم بر روی نقره ی ترصیع شده بر ظروف مسی و برنجی و برنز اجرا می شده است و در واقع می توان اوج این هنررا دوره ی سلجوقی دانست.این هنر در گذشته به ویژه دوره ی قاجار توسط ارامنه ی تبریز و اصفهان در حکاکی روی نقره مورد استفاده قرار می گرفته است. با اینحال امروزه همچون گذشته رایج نبوده و رو به فراموشی نهاده است. در پژوهش پیشرو با مطالعه ی موردی حکاکی روی نقره ی تبریز و باتوجه به شواهد تاریخی و نمونه های باقیمانده سعی شده است هنر سیاه قلم و شیوهی اجرای آن بر روی حکاکی نقره ی تبریز توضیح دادهو آن را احیاء نمود. به بیان دیگر هدف اصلی این مقاله بیان ترکیبات مواد بهکاررفته در این شیوه و بررسی تکنیکی آن است. برای اینمنظور ضمن اشاره به یافته های تاریخی و از طریق گردآوری داده های کتابخانه ای و میدانی با رویکردی کاربردی به موضوع پرداخته شده وسعی در اصلاح ترکیبات و حذف سرب به عنوان یک عنصر مضر در آن شده است.

سیاه قلم، حکاکی روی نقره، هنرهای فلزی، هنری فراموش شده