نسرین امیدوار - دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی، دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی

ادبیات عملی موجود، موید این واقعیت است که عوامل روانی - اجتماعی در پیشگویی رفتارهای تغذیه ای رفتار نقش ویژه ای دارند. مطالعه این عوامل به مدد نظریه های متعدد برگرفته از حوزه روانشناسی - اجتماعی و آموزش بهداشت صورت گرفته است. نظریه یادگیری اجتماعی یکی از نظریه های مطرح در این حوزه است که از اواخر دهه 70 توسط بندورا تبیین شده است. یکی از سازه های محوری در این نظریه، خوداثر بخشی است که به مفهوم قضاوت فرد در مورد توانایی اش در انجام و در پیش گرفتن یک رفتار است این سازه عبارت از قابلیتی است که دستیابی به آن نیازمند کسب مهارتهای شناختی، اجتماعی و رفتاری در زمینه مورد نظر است. خوداثربخشی یک ویژگی کلی شخصی فرد نیست و در هر فرد بر حسب وظایف و موضوعات رفتاری مختلف می تواند بسیار متغیر باشد. به علاوه عواملی مانند تجربیات شخصی، تجربیات نیابتی، متقاعد سازی های کلامی و عوامل فیزیولوژیک منابع خوداثر بخشی در یک فرد محسوب می شوند. نتایج مطالعات اخیر نشان می دهد که خوداثر بخشی تغذیه ای فرد با تلقی وی در مورد توانایی اش در بهبود رفتارهای تغذیه ای و پیروی از رفتارهای غذایی سالم عوامل مهمی در پیشگویی رفتارهای تغذیه ای وی محسوب می شود. از جمله، رابطه مثبت و معنی داری بین خوداثر بخشی تغذیه ای و رفتارهای کنترل وزن و ترک سیگار در بزرگسالان و انتخاب های غذایی، به ویژه در کودکان و نوجوانان مشاهده شده است بنابراین اندازه گیری این سازه در طراحی جهت دهی استراتژی های مشاوره یا مداخله تغذیه ای نقش مهمی می تواند داشته باشد. از آنجا که خود اثربخشی بر حسب رفتار یا وظیفه مورد نظر متغیر است نمی توان آن را توسط یک ابزار واحد و در قالبی کلی اندازه گیری کرد. لذا اندازه گیری آن با توجه به رفتار مورد مطالعه، سن، قومیت و فرهنگ و سایر عوامل مرتبط در گروه مطالعه از چالش هایی است که در برابر پژوهشگران این حوزه قرار دارد. در این مقاله یافته ها و روش های کار مطالعات این حوزه بحث و بررسی شده است.