علی قلی نامی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

مثنوی معنوی جایی است که با ابزار علم کلام با سنن فکری مخالف احتجاج می شود. قالبی که برای طرح این مسائلاندیشیده شده است تمثیل و حکایت است. در این تمثیلات دو طرف یا دو جریان فکری حجت های خود را می آورند.یک از طرف ها که همواره هم پیروز است در استدلال های خود از تشبیهات و تخیلات بهره می گیرد؛ یعنی، از موادیکه در سفسطه به کار می رود. همچنین از دلالت امر شاهد بر امر غایب استفاده می شود که از لوازم عقل بیانی استکه عقل ریشه دار شرقی و ایرانی است. از آن جایی که انتظار می رود جایگاه مثنوی با جایگاه یک دیوان شعر و خطابهو سفسطه متفاوت باشد، مشاهده چنین روش هایی در استدلالات تأسف برانگیز است. این مقاله با چنین رویکردیچهار تمثیل 1. «انکار فلسفی بر قرائت «ان اصبح ماء کم غوراً»، 2. «قصه اعرابی و ریگ در جوال کردن و ملامت کردن آن فیلسوف اورا»، 3.جواب دهری که منکر الوهیت است و عالم را قدیم می گوید»، 4. «عقول خلق متفاوت است در اصل فطرت و نزد معتزله متساوی است و تفاوت عقول از تحصیل علم است» را بررسی و تحلیل کرده است و پیش از همه و بدون دستیازی به دلایل بیرون از متن مثنوی، می کوشد ضعف ها و تناقض های درونی قصه ها را ازیک سو و عدم تناسب مقدمات یا استدلال را از سویی دیگر و نتایج نادرست چنین موادی را یادآور شود.

مثنوی معنوی، تمثیل، سفسطه