پوریا دیوان بیگی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، واحد تهران شرق دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران،ایران
انسیه قربانی نیا - استادیار گروه معماری، واحد تهران شرق ،دانشگاه آزاد اسلامی ،تهران،ایران

مسجد، از نخستین نهادهایی است که در صدر اسلام و به هنگام هجرت رسول اکرم (ص) از مکه به مدینه شکل گرفت. می توان گفت: اولین و مهمترین فلسفه به وجود آمدن مسجد، ایجاد جماعت و ارتباط مردم با خدا و ذکر یاد حق تعالی است. مساجد همواره در دوره های مختلف تاریخی دستخوش تغییر و تحولاتی از جنبه فضا وکالبد قرار گرفته است.در این مقاله سعی بر آن است، سیر تحولی پلان مساجد در دوران صفوی، قاجار و پهلوی پی برد. پس از بررسی نمونه های موردی مشاهده شد که در مساجد، بعضی فضا ها تعریف کننده مسجد می باشند و بدون آنها مسجد معنا پیدا نمی کند و فضاهای دیگر به دلایل مختف سیاسی اجتماعی و ... به مسجد اضافه یا از آن کم شده است. نکته قابل ذکر در ابن مقاله،یافت نشدن مسجدی در دوران پهلوی که ارزش مقایسه با مساجد صفوی و قاجار را داشته باشد است. که جای بسی تامل دارد.

مسجد، پلان، صفویه، قاجار، پهلوی