شفق توکلی - کارشناس ارشد مرمت و احیا بناهای تاریخی، دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده مرمت
نیما ولی بیگ - دکترای مرمت و احیای بناهای تاریخی، استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان، دانشکده مرمت

عنصر پایه ای معماری ایرانی هندسه و تناسبات است. در معماری سنتی تمهیدات بسیاری برای جلوگیری از تخریب بخش های مختلف ساختمان اندیشیده اند. رخبام ها یکی از عناصر کارکردی تزیینی هستند که در جهت جلوگیری از تخریب وفرسایش بناهای تاریخی ساخته شده اند. معمار ایرانی با استفاده از توانمندی خود و بهره گیری از دانش هندسه، ساختار فرمی اجزای ساختمان را، پدید آورده است. محافظت از میراث فرهنگی مسئله ای فرهنگی است، که باید با مستند سازی و شناخت ارزش های آن آغاز شود. با شناخت ویژگی های شکلی و تکنولوژی ساخت رخبام های چوبی از دیدگاه هندسهمی توان به نبوغ نهفته شده ی معمار ایرانی پی برد. هندسه به صورت مستقیم در شکل گیری فرمی و نحوه ی اجرای رخبام های ساختمان های سنتی تاثیر گذار بوده است. تاکنون کمتر پژوهشی را می توان یافت که به جایگاه هندسه درفرم و شیوه ی ساخت رخبام های چوبی ایران پرداخته باشد. این پژوهش برای نخستین بار خصوصیات شکلی و سازه ای رخبام ها ایرانی را بر اساس خصوصیات هندسی مطرح کرده است. این نوشتار در صدد شناخت و آشکار ساختن تسلط معمار ایرانی به علم هندسه و به کارگیری آن در عناصر ساختمان های گذشته است. با بررسی های کتابخانه ای، میدانی و ترسیمی فرم رخبام ها در بناهای مختلف ایران بررسی و نحوه ی اتصالات و جزئیات اجرایی شکل های مختلف آن ها نمایان شد. با توجه به یافته های این پژوهش مشخص گردید که اندازه، نحوه ی قرارگیری، شکل رخبام ها و نیز تکنولوژی ساخت آن ها به شکل مستقیم از هندسه ی اجزای مولدشان تاثیر می پذیرد. همچنین هوش و علم سرشار معمار ایرانی نسبت به ساخت اجزای معماری آشکار گشت.

دانش هندسه، فرم، بناهای تاریخی، رخبام، دستک