شیوا بیگی - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد شیراز
علی شمس الدینی - عضو باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان واحد مرودشت دانشگاه آزاد اسلامی مرودشت ایران

حضور انسان در فضای معماری از همان اولین سکونتگاههای تاریخی پدیدار شده ‏است. حس حضور انسان در فضاثی که به آن وارد میشود یا در آن زندگی میکند در ابتدا بطور غیرمحسوس بوده ‏و امروزه ‏این مهم میتواند به عنوان موضوعی بحث برانگیز مطرح گردد. فضاهای شهری و معماری متعددی در زندگی انسانها وجود داشته و دارد. اما آنچه مسلم و بدیهی است این مهم است که انسان بیشترین ساعات عمر خود را در مسکن خود سپری میکند. اولین نمونه های سکونتگاهی که در مناطق مختلفی از دنیا کاوش شده اند، گواه از وجود روابطی بسیار ساده ‏و ابتداثی برای تامین نیازهای اولیه انسانهاثی بوده ‏است که در آن زندگی میکرده اند. حال سوال اینجاست که طی قرون و اعصار مختلف با وجود انواع فضاهای شهری و معماری، چه چیزی موجب میشود که انسان تمایل بیشتری به حضور در خانه خود داشته باشد؟ تنها حسی که یک خانه را برای انسان از سایر فضاهای معماری و شهرسازی جدا میکند، احساس تعلق است. احساسی که به انسان آرامش میدهد و به گفته استاد پونیا `´ مردمی که در خانه های سنتی زندگی میکرده ‏اند، از هر بابت آسوده بوده‏اند. آنها در اندرونی همه چیز را آماده میکردند و این بخش را بسیار دلنواز و خوشایند می ساختند تا در آن خستگی حس نکنند.´´ انسان برای حضور در فضای مذهبی تمایل تک بعدی دارد و آن چیزی جز حس عبادت نیست و یا تمایل انسان برای حضور در فضای تجاری چیزی جز روآوردن مایحتاج خرید نیست. ولی حضور انسان در مسکن خود، چند بعدی است و آن حضوری است برای پاسخ به چند نیاز مختلف و در هم آمیخته در کنار هم. احساسی که بی واسطه منجر به جذب کاربر به سوی خود میشود. انسان بدون اینکه خود متوجه شود، پس از وارد شدن به فضای خانه در آن می آساید و نیازهایش را برآورده‏ میکند. شاید به جرات بتوان گفت که احساس تعلق به فضای مسکونی کم اهمیت تر از تناسبات، ترثینات، اقلیم، ساره و سایر ضروریاتی که برای ساخت یک مجموعه مسکونی لازم است، نیست. ولی آیا در دنیای امروز به این حس تعلق به خوبی گذشته پاسخ داده ‏شده ‏است: این احساس تعلق صرفا متعلق به معماری ایرانی نیست. مسلما در هر مرز و بومی که به نوعی فرهنگ و معماری غنی و ارزشمندی دارد، این احساس وجود خواهد داشت. ولی آیا میتوان اذعان کرد که سلسله وار بودن معماری ایرانی در طی قرون و اعصار مختلف از دوران باستان تا معاصر، دلیلی بر این نکته است که تعلق به فضای معماری مسکن ایرانی بیش از سایر مناطق جهان است؟ و اگر اینگونه است، چه فضاهایی در داخل فضای خانه ایرانی وجود دارد که این فضا را شاخص میکند؟ چه فضاها و عناصری در معماری مسکن ایرانی تعلق برانگیز هستند؟

سادگی، تعلق و دلبستگی، خانه-میدان، الگوهای معماری مسکن، تمایلات تک بعدی، تمایلات چند بعدی