حسن افراخته - استاد دانشگاه خوارزمی، تهران، دانشگاه خوارزمی، دانشکده علوم جغرافیایی

از اواسط دهه ی 1330 و با شدت گرفتن حضور خوش نشینان در اطراف شهرهای بزرگ، پدیده ی روستا نشینی شهری در سیمای شهری ایران نمایان شد و به تدریج دامنگیر اغلب شهرها به ویژه شهرهایی شد که در اراضی حاصلخیز کشاورزی شکل گرفته اند. تغییرات مزبور در فضای پیرامون شهرهای استان گیلان به بی نظمی فضایی منجر شده است. هدف اصلی مقاله عبارت از بررسی الگوهای تغیر کاربری اراضی، بی نظمی فضایی و عوامل مؤثر آن در روستاهای پیرا شهری استان گیلان است و کوشش می شود به این پرسش پاسخ داده شود که بی نظمی فضایی روستاهای پیرامون شهرها با چه الگوهایی و در اثر چه عواملی صورت می پذیرد. جامعه مورد مطالعه تحقیق را روستاهای پیرامون شهری فومن تشکیل می دهد. برای جمع آوری و تحلیل داده ها از روش کیو استفاده شده است. فضای گفتمان به صورت ترکیبی از دو روش اسنادی و مصاحبه تهیه شده است. بر این اساس 30 گزاره در باب عوامل مؤثر در بی نظمی فضایی روستاهای پیرامون شهری تدوین شده است. از اهالی گفتمان 30 نفر خبره، به عنوان نمونه افراد برای مشارکت در مطالعه کیو ومرتب سازی داده ها انتخاب شده اند. پس از پایان مرتب سازی جهت انجام تحلیل داده ها، ماتریس داده ها در نرم افزار SPSS تشکیل شد. بر اساس منطق روش شناسی کیو، از روش تحلیل عاملی کیو بهره گیری شده است. مناسب بودن داده ها برای انجام تحلیل عاملی، بااستفاده از شاخص(0.72)KMO تأیید گردید. نتیجه نشان داد که روند تغیر کاربری زمین ناحیه طی چهار الگوی مختلف صورت گرفته است و عوامل بهره موقعیتی زمین ، ترجیح هزینه ای ، تقاضای بالا و سیاست دولت نقش اصلی را در تغییر کاربری اراضی و بی نظمی کالبدی فضای پیراشهری ناحیه ایفاء کرده اند. در پایان در رابطه با هریک از عوامل مزبور، به تفکیک راهکارهای اجرایی پیشنهاد شده است.

روستاهای پیرامون شهری، کاربری اراضی، بی نظمی فضایی، گیلان