سیدحمید مصباح - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس
حمید حسینی مرندی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس
غلام رضا رهبر - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس

در حالی که، بحران آب و خاک، نزدیک به 90 درصد پهنه ی سرزمین خشک ونیمه خشک ایران را تهدید می کند، با وقوع سیل و فرسایش، سالانه میلیارد ها متر مکعب آب و خاک کشور تلف می شود . بر اساس بررسی های انجام شده، کارآمدی روش های بومی مدیریت آبخیزها در مناطق مختلف کشور در حل این بحران ها بسیار چشمگیر است . قدمت روش های بومی مدیریت آبخیز ها در دنیا، از جمله ایران به 3 تا 5 هزار سال پیش می رسد . علی رغم توسعه روش های نوین، اما هنوز این روش ها در مناطق مختلف کارایی دارند . آبخیز نشین ها،از گذشته تا حال با کمک سنگ و خاک و با تکیه بر دانش بومی سازه هایی بنا می کنند که به کمک آنها علاوه بر بهره برداری از سیل، می توان شدت سیل، رسوب و فرسایش را نیز کاهش داد . پیشینه کاربرد روش های سنتی مدیریت آبخیز با محورهای کاهش هرز آب سطحی ، استفاده از سیل پس از رخداد و گزینش شیوه مناسب بهره برداری از زمین ، در مناطق خشک و نیمه خشک فارس، به چند هزار سال می رسد . آثار به جای مانده از سطوح آبگیر کوچک و بزرگ در نواحی مختلف از جمله مناطق شمال، شرق و جنوب فارس حکایت از استفاده ی خردمندانه و دیرینه فارسیان از منابع آب و خاک عرصه آبخیزها دارد . زراعت سیلابی در دشت ایزد خواست، باغ داری سیلابی در گراش و جمع آوری هرز آب با بنای سطوح آبگیر کوچک درآبخیزهای استهبان و پرزیتون ، نمونه هایی شاخص از همزیستی دیرینه آبخیز نشینان هوشمند این دیار با عوامل غیر زنده آبخیز ها است . کارایی زراعت سیلابی در دشت ایزدخواست ، انجیرستان استهبان، نخل کاری سیلابی گراش وسکو بندی پرزیتون، در مهارسیلاب، کاهش فرسایش و تولید محصول های مختلف، مورد بررسی قرار گرفت . مشاهده کاهش درصد قابل توجهی از سیل، تولید محصول زراعی و باغی با استفاده روان آب، کاهش خسارت های سیل، حفظ خاک، تغذیه مصنوعی آبخوان، اشتغال و ... بیانگر نتایج ارزشمند به کارگیری دانش بومی در مدیریت پایدار این حوزه های آبخیز است

مدیریت، حوزه ی آبخیز، دانش بومی، استان فارس