بررسی رژیم حقوقی دریای خزر در دوره پساشوروی و موضوع جانشینی دولتها در قبال معاهدات

در طول قرون متمادی دریای خزر به ایران و روسیه تعلق داشته است. پیش از امضاء پیماننامه گلستان در سال 8181 میلادی که در فصل پنجم آن حدود اختیار کشورهای ایران و روسیه در استفاده از کشتیرانی دریای خزر نوشته شده بود، طرفین هیچ سند حقوقی دیگری را امضاءنکرده بودند. بنابراین پیماننامه گلستان را میتوان آغاز پیشینه حقوقی دریای خزر نامید. وضعیت حقوقی دریای خزر تا پایان حکومت تزارهامطابق با شرایط مندرج در فصل هشتم عهدنامه ترکمانچای بود. انقلاب اکتبر 8181 و روی کار آمدن بلشویکها در روسیه برای ایران ثمرات زیادی داشت. آنها به منظور تحکیم پایههای حکومت نوپای سوسیالیستی خود به لغو قراردادهای استعماری گذشته پرداختند و حقوق ایران در دریای خزر را باز گردانیدند. اولین خط مرزی بین ایران و اتحاد شوروی در دریای خزر در سال 8191 مورد توافق قرار گرفت. در این سال اتحادشوروی به طور یکجانبه یک خط مرزی دولتی در دریای خزر ایجاد کرد که از آستارا در جمهوری آذربایجان تا خلیج حسینقلی در جمهوری ترکمنستان ادامه مییافت. بدین ترتیب از این سال کشتیرانی آزاد در سطح این دریا محدود شد. همچنین، ایجاد این مرز دریایی تحمیلی موجب شد 18 درصد از خطوط ساحلی در قلمرو اتحاد شوروی قرار گیرد و از نظر تامین امنیت اتحاد شوروی نگهبان این خطوط قلمداد شد.از کل ساحل دریا کمتر از 88 درصد خطوط ساحلی در قلمرو ایران قرار گرفت و در همان حال مرزهای دو کشور ثابت باقی ماند. بر این اساس،سوال اصلی پژوهش این است که رژیم حقوقی دریای خزر در دوره پساشوروی و موضوع جانشینی دولتها در قبال معاهدات چگونه قابل ارزیابی است؟ فرضیه تحقیق این است که در دوره پس از فروپاشی شوروی، یک رژیم حقوقی منبعث از معاهدات 8198 و 8190 وجود دارد امارژیم کاملی نیست و دولتهای ساحلی جدید میتوانند بر مبنای اصل موسوم به دکترین لوح پاک یا قاعده عدم انتقال یک دولت جدید کهطرف یک معاهده نیست، به ارائه پیشنهادات خود در زمینه رژیم حقوقی دریای خزر بپردازند. این مقاله با استفاده از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و گردآوری دادهها بهصورت کتابخانهای به بررسی رژیم حقوقی دریای خزر در دوره پساشوروی و موضوع جانشینی دولتها در قبال معاهدات پرداخته است.

کلیدواژه ها:

رژیم حقوقی ، جانشینی ، دکترین لوح پاک ، شوروی ، دریای خزر