محمدامیر جلالی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی

متون منظوم پارسی، در طول قرون و اعصار، از دو منظر محتوا و خاصه زبان (اعم از واژگان و عبارات) تأثیرپذیری های گوناگونی از آیات قرآنی داشته اند. تأثیر های زبانی را صرفاً در به کارگیری آیات، عبارات، تلمیحات و اشارات واژگانی نمی توان خلاصه کرد. هنرمندان بزرگ، تنها به حل و درج و تضمین آیات بسنده نکرده، بلکه گاه درجهت گسترش بخشیدن به افق های تداعی، به منظور افزایش دامنه معنایی متن هنری و لاجرم گسترش بخشیدن به دامنه ادراکات و نهایتاً التذاذ هنری خواننده متن، در اوج مهارت و توانمندی، واژگان، ترکیبات و عبارات قرآنی را در طی آنچه این نگارنده «گزینش» و «چینش» هنری می خواند، از بافت معنایی اولیه خارج کرده و آنها را با تلمیح و نیم نگاهی به زمینه نخست معنایی متن، در بافتی هنرمندانه و متناسب با زمینه هنری به کار برده اند. «چینش» و «گزینش»ی که این کلمات قدسی را از «آیه» به «آینه» تبدیل می کند. مقاله حاضر به مسمطی بهاریه می پردازد که به گمان نگارنده، از نوادر کم نظیر به کارگیری هنری آیات قرآنی در شعر پارسی است. این شعر سخته و دلنشین، بهاریه ای است در نعت امام زمان (عح)، سروده شیخ الاسلام «شهاب» نیریزی، از شعرای کمتر شناخته شده عصر قاجار. در این مقاله پس از گذری بر زندگانی شهاب، به بخش هایی از این مسمط -که توسط نگارنده تصحیح شده است- و نشان دادن آیات قرآنی به کاررفته در این اثر می پردازیم.

آیات قرآنی، شعر پارسی، شهاب نیریزی، گزینش و چینش هنری