مهتاب اسلامی نسب - دانشآموخته کارشناسی ارشد باستانشناسی دانشگاه تهران
مهدی بهادروند - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشگاه تهران و کارشناس ارشد برنامه ریزی گردشگری سازمان میراث فرهنگی استان لرستان

حمام های عمومی یکی از بناهای عام المنفعه و از فضاهای مهم در معماری ایرانی به ویژه در دوران اسلامی مطرح و در بافت شهرها از جایگاه ویژه ای برخوردار است. حمام ها معمولاً در مراکز محلات و یا در مجاور راسته های بازار و یا گذرهای اصلی احداث می شدند. عصر شکوفایی ایجاد حمام، دوره صفوی بوده و از این دوره و همچنین دوره قاجار، در بسیاری از شهرهای ایران، حمام هایی هنوز پابرجاست. در بافت قدیم شهر خرم آباد، چند باب حمام از دوره قاجاریه بر جای مانده است. از وجود حمام تا قبل از این دوره در این شهر جز یک نمونه تخریب شده مربوط به دوره صفوی، اطلاع چندانی در دست نیست؛ اما از دوره قاجار حمام های متعددی در این شهر باقی مانده تا جائیکه در متون این دوره نیز به وجود این گرمابه ها اشاره شده است. از میان حمام های قاجاری شهر خرم آباد، 6 باب مربوط به حمام های اسلامی و یک باب مخصوص یهودی ها در محله یهودی نشین شهر بوده که موقعیت قرارگیری این حمام ها در بافت شهری و ارتباط آن ها با سایر فضاهای عام المنفعه از جمله کاروانسرا، مسجد و همچنین بازار شهر و اماکن مقدس (امام زاده زیدبن علی و باباطاهر)، از اهداف این پژوهش است. از مهم ترین حمام های دوره قاجار در خرم آباد، حمام گپ (بزرگ) بوده که در کنار میدان گپ و راسته اصلی بازار خرم آباد واقع شده است. این حمام که بزرگ ترین حمام دوره قاجار در این شهر است، در سال های اخیر در دست مرمت و بازسازی بوده تا به یک مکان گردشگری تبدیل گردد. هدف اصلی از انجام این پژوهش معرفی باستان شناختی و معماری حمام گپ به عنوان عنصری مهم در معماری و شهرسازی اسلامی است.

حمام، خرم آباد، فضاهای معماری، گپ، قاجار