محمود فال سلیمان - استادیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه بیرجند- نویسنده مسئول
محمد حجی پور - دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه خوارزمی
کمال جمشیدی - کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی از دانشگاه بیرجند

ایران از نظر بحران های زیست محیطی، ده کشور اول دنیا محسوب می شود. از آنجاییکه زلزله بهعنوان یکی از مخاطرات زمین ساخت، در کوتاهترین زمان بیشترین سطح تلفات انسانی و مالی را دارد،از اهمیت ویژهای برخوردار است. سکونتگاه های روستایی که دارای بیشترین پراکنش جغرافیاییاست. در مقایسه با مراکز شهری، همواره آسیب پذیرترین فضاهای انسانی در برابر تهدیدات ناشی از اینمخاطره طبیعی نیز بوده است. پژوهش حاضر با انتخاب یک محور جغرافیایی زلزله خیز در شرق ایران(شهرستان های قاینات و زیرکوه) تلاش کرده تا میزان آسیب پذیری روستاهای شهرستان را با توجه بهاستقرار در منطقه ی خطر زلزله طبقه بندی کرده، سپس در اولویت بندی و اجرای فعالیت های بهسازی ومقاوم سازی مساکن روستایی، به سازمان های ذیربط یاری رساند. این مقاله با رویکردی کاربردی و باروشی اکتشافی نوشته شده است. داده های لازم، با مطالعات اسنادی تهیه شده است؛ به گونه ای کهابتدا نقشه 1:250،000 زمین ساخت منطقه استخراج و پس از ورود به محیط GIS ، با توجه به روند،طول و فاصله ی گسل ها تا نقاط روستایی، نقشه ی پهنه بندی از نظر میزان آسیب پذیری منطقه از خطرزلزله در سه طبقه ی «بسیار پرخطر»، «پرخطر» و «خطرناک» تهیه شد. در گام بعدی پس از بررسیوضعیت مساکن روستایی در منطقه ی مورد مطالعه و روند بهسازی آن، فضاهای روستایی اولویت دار ازمیان 357 کانون روستایی شهرستان تعیین شد که باید در رأس توجه سازمان های مربوطه برای انجاممقاوم سازی قرار گیرد. نتایج نشان داد در اولویت نخست: روستاهای حد فاصل شهرهای زهان و اسفدن(یعنی افین) و غربی ترین روستای شهر قائن (یعنی شهرک هاشمیه) قرار می گیرد؛ در اولویت دوم: روستاهای واقع در بین شهرهای اسفدن، حاجی آباد) به ویژه جنوب آن( و زهان- که این محدوده، تشکیل اضلاع یک مثلث را می دهد - قرار دارد.

آسیب پذیری، مسکن روستایی، بهسازی، زلزله، قاینات، زیرکوه