براتعلی غلامی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان
فریده ثقفی خادم - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان

گون اسپرسی (Astragalus brevidens) یکی از گونه های مهم و خوشخوراک مراتع نیمه استپی خراسان است. در این تحقیق مناطق انتشار این گونه در استان خراسان، پوشش گیاهی و گونه های همراه، رابطه گونه مورد مطالعه با توپوگرافی و خصوصیات زمین شناسی، خاک و تغییرات اقلیمی در رویشگاه های گون اسپرسی بررسی شد. علاوه بر موارد فوق، پیرامون قوه نامیه بذور، مراحل فنولوژی گیاه، وضعیت سیستم ریشه و تثبیت ازت، عکس العمل گیاه به چرا، میزان تولید علوفه، ترکیبات شیمیایی و آفات و بیماری ها بررسی های لازم صورت گرفت. نتایج بررسی نشان داد که رویشگاه های گونه گون اسپرسی در استان خراسان عمدتاً در مناطق مرتفع و کوهستانی بخش های مرکزی و شمالی استان واقع شده است. گراس ها، درمنه و تعدادی از گیاهان بالشتگی از شاخص ترین گونه های همراه با گون اسپرسی در مراتع استان محسوب می شوند. ارتفاع از سطح دریا در رویشگاه های مختلف این گونه بین حداقل 1250 تا 2500 متر تغییر می کند. رویشگاه های گون اسپرسی عمدتاً در سازندهای کپه داغ و بینالود قرار دارند که این مناطق دارای کوه های مرتفع با خاک کم عمق تا عمیق سنگریزه دار با رده Lithic leptosols و Calcaric regosols می باشند. گون اسپرسی در خاک های غیر شور با قلیائیت کم و اسیدیته 7/9-6/5 و با هدایت الکتریکی 1/3-0/4 (میلی موس) براحتی رشد می نماید. خاک بیشتر رویشگاه های این گیاه فاقد گچ و دارای مقادیر کم تا متوسطی از آهک می باشد. بافت خاک در رویشگاه های این گونه لومی سیلتی، لومی، لومی شنی و لومی رسی تعیین گردید. گون اسپرسی در اقلیم نیمه خشک سرد و ارتفاعات از انتشار مطلوبی برخوردار است. دامنه تغییرات بارندگی در رویشگاه های این گونه بین حداقل 200 تا حداکثر 550 میلی متر در سال و دامنه نوسانات حرارت سالانه، بین (حداقل) 5/2 تا (حداکثر) 14/3 درجه سانتیگراد، بسته به خصوصیات رویشگاه متغیر است. به علت داشتن بذر سخت، قومه نامیه بذور با ایجاد خراش افزایش می یابد. بررسی ریشه گیاه، وجود گره های تثبیت کننده ازت را در گون اسپرسی به اثبات رساند. در صد پروتئین این گونه 20/4 درصد تعیین شد که با یونجه قابل مقایسه است. بیماری زنگ، شته لگومینوز و سوسک بذر خوار در مراتع به این گیاه خسارت می زنند. چرای بیش از حد مراتع و خوشخوراک بودن گیاه مورد مطالعه (کلاس I) باعث شده تا این گونه در حال انقراض باشد.

گون اسپرسی، بوم شناسی، Astragalus Brevidens