محمدسلمان قائمی زاده - عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینا همذان
شکیبا کولیوند - کارشناس ارشد پژوهش اجتماعی
زهرا کرد - دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی

موضوع تحرک اجتماعی در جامعه شناسی به عنوان یکی از مباحث بنیادین و پراهمیتی محسوب می شود که در تبیین نظام قشربندی، تغییرات اجتماعی، روند توسعه، تعیین میزان نابرابری، بی عدالتی و روندها والگوهای تبعیض آمیز در جوامع، نقش تعیین کننده ای ایفا می نماید. مطالعه ی تحرک اجتماعی به عنوان یکی از نتایج تحولات اقتصادی- اجتماعی و همچنین عاملی مؤثر در این تحولات می باشد. تحرک اجتماعی به دو نوع اصلی تحرک ساختاری و تحرک مبادله ای تقسیم می شود، در این پژوهش مبنای اصلی بر اساس تحرک اجتماعی ساختاری و با استفاده از بررسی سرشماری های سال های 1335 تا 1390 می باشد. تحرک اجتماعی ساختاری نوعی تحرک اجتماعی عمودی یا افقی است که در اثر تغییر ساختار اجتماعی (و نه تلاش خود فرد) و در سطح وسیع و گسترده ای در بین مردم اتفاق می افتد. به منظور مطالعه ی تحرک اجتماعی ساختاری در این پژوهش، به بررسی داده های مربوط به گروه های عمده ی شغلی در طی پنج دهه اخیر پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد، کارکنان مستقل و کارکنان فامیلی بدون مزد در طی پنج دهه ی گذشته روند کاهش در حد 10 درصد و برعکس مزد و حقوق بگیریان بخش عمومی در حد 10 درصد روند افزایشی داشته است، کارفرمایان نیز در حد 3 درصد روند افزایشی داشته اند.

تحرک اجتماعی، تحرک اجتماعی ساختاری، سرشماری، ایران