غلامرضا جمال الدین - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته مطالعات معماری ایران، دانشگاه هنر اصفهان

تحلیل و تبیین مؤلفه های اصلی و بنیادین سازنده شهر اسلامی می تواند زمینه مناسب را برای شناخت سیما و منظر آن معیا کند. شکل گیری ساختارهای کالبدی شهر در شرایط و سیاق متفاوت، و رشد و تکامل کارکردها و مناسبات اجتماعی و فرهنگی آن در سطوح مختلف، باعث می شود تا ملاک ها و معیارهای متنوعی در منظر و سیمای شهرسازی و شهرنشینی اسلامی ایران خلق گردد. در بررسی و شرح اصول منظر در شهرسازی اسلامی از سوی برخی محققان، عدم اعتنا به درجه تأثیر متفاوت مؤلفه های کالبد شهرها در طول زمان و در بسترهای متفاوت بر سیما و منظر شهر، بعضاً ترویج مباحث نظری یکسان و تک بعدی را به همراه داشته است که برای تمامی شهرها به یک اندازه صدق نمی کند. الگوهای کالبدی یک شهر چون؛ جامع، بازار، محله، دیوان، مدرسه و ... به فراخور سیاق خود و نیازهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و مذهبی درجه تأثیرگذاری متفاوتی را در تعریف روابط و مناسبات منظر شهری به همراه خود داشتند. این مقاله با رجوع به تعداد سه شهر نامه: تاریخ بخارا و تاریخ نیشابور و تاریخ قم از سده چهارم ه.ق و بکارگیری روش تفسیری- تاریخی جهت پژوهش در مناسبات معماری منظر شهرها در کنار رویکردهای فرهنگی و اجتماعی، سعی بر نشان دادن پیچیدگی و چند وجهی بودن ساختارهای سازنده سیمای شهرهای اسلامی ایران را دارد.

شهر اسلامی، منظر شهر اسلامی، مؤلفه های کالبدی، سده چهارم ه.ق