درهم آمیختگی قلمروهای فضایی در معماری اسلامی

الگوی فضاسازی هنر و معماری غربی را از اساس میتوان مبتنی بر سیستم اپتیکی ریشهیابی کرد. اساس نظریه اپتیکی مبتنی بر فاصلهای است میان سوژه تماشاکننده و ابژه نگریسته شده، و این سیستم فراهم کننده شرایطی برای شکلگیری پرسپکتیو رنسانسی گردید. سیستم پرسپکتیوی که بر فاصله و جدایی متعاقب از تجربهای مستقیم با محیط دلالت دارد، با تثبیت جایگاه سوبژکتیو در فرایند تجربه فضایی، یک فاصله مشخص میان مخاطب و فضای معمارانه را تثبیت مینماید. این مقاله میکوشد تا این نکته را آشکار سازد که در تضاد با الگوی معمارانه مسلط اپتیکی غربی، میتوان از ظرفیتهای هاپتیکی در سنت فضاسازی معماری اسلامی به مثابه یک پارادایم قابل رجوع، برای ارائهی الگوهای جدید فضاسازی معمارانه بهره گرفت. در تضاد با الگوی اپتیکی فضاسازی -که نگاه خیره سوژه و جایگاه با فاصله و تثبیت شدهاش را تقویت میکند- شیوه هاپتیک فضاسازی در هنر اسلامی، رابطهای کالبدی و احساسی با مخاطب ایجاد میکند و حضوری تنیافته را فرامیخواند. فضای هاپتیکی معماری اسلامی، مخاطب را به تعاملی فعالانهتر فرامیخواند و در نتیجه درگیری حسی و لامسهای با فضای معماری، فاصله خردمندانه پرسپکتیوی میان ناظر و اثر متلاشی میگردد. مهمترین دستاورد فضاسازی هاپتیکی، شکلگیری حالت اکستاسی )وجد( در مخاطب در فرایند تجربه فضایی میباشد که میتوان آن را به مثابه حرکتی به سوی جدایی از خود و جایگاه سوژگی، و آمیختن با فضای معمارانه در نظر گرفت. با شکلگیری رابطه درهمتنیده میان مخاطب و فضا، پویایی و سیالیت فضاهای معماری، با به تعامل برانگیختن واکنشهای کینهاستیک، مولد نوعی سیلان و جنبش درونی در فضای احساسی مخاطب میگردد. در فرایند مواجهه، مخاطب و بنا فضای احساسیشان را به اشتراک میگذارند و مرزهای مابین قلمروهای وجودی مخاطب و بنا در یکدیگر سیلان مییابند

کلیدواژه ها:

پرسپکتیو رنسانسی ، فضای هاپتیکی ، معماری اسلامی ، تجربه لامسه ای ، مخاطب تن یافته