حسن احمدی - استادیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه گیلان
مستوره قلی پور - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری

اگر بپنداریم که داشتن سرپناه از جمله اساسی ترین نیازهای آدمی به شمار می رود؛ بنابراین تامین مسکن مناسب برای تمامی اقشار جامعه ضرورتی انکارناپذیر جلوه می کند. اما نباید از نظر دور داشت که بسیاری از اقشارکم درآمد در مرتفع ساختن این نیاز حیاتی ناتوانند. آنان که بخشی از بدنه ی اصلی جامعه محسوب می گردند و همواره نیازمند دریافت کمک و توجه بیشتر مسئولان بوده و هستند. هدف از نگارش مقاله بررسی میزان تحقق سیاستهای مسکن اقشار کم درآمد در برنامه دوم توسعه است. بدین منظور، پس از بررسی پیشینه مسکن محرومان در تاریخ مدون برنامه ریزی کشور، با رویکردی تحلیلی و نقادانه، به بررسی جایگاه مسکن محرومان در برنامه دوم توسعه پرداخته شده است. بدین منظور به بررسی میزان انطباق سیاستهای یاد شده در این برنامه، با عملکرد آنها در مرحله اجرا، پرداخته شده و در انتها بر مبنای بررسیها، به نتیجه گیری می انجامد. بررسی میزان فقر در جامعه از طریق شاخصهای گوناگونی همچون: هزینه مصرف یک سبد خاص از کالاها، هزینه کل خانوار، درآمد کل خانوار و بررسی نوسانات ضریب جینی صورت می پذیرد. بسیاری از برنامههای تدوین شده در زمینه بهبود شرایط اقشار کم درآمد در ایران به طور کامل و دقیق جامه عمل نمی پوشند. برای ارزیابی این دست برنامهها در ساختار برنامه ریزی کشور روشهای متداولی موجود است. روشهایی همچون بررسی نسبت هزینه به سودمندی اجتماعی، روش جدول موازنه برنامه ریزی و روش اهداف و اقدامات از اینجمله اند. اما برنامه کلان ملی با توجه به دارا بودن ساختار ویژه, در قالب روشهای معمول نمی گنجند و از طریق بررسی میزان تحقق پذیری آنها در مرحله اجرا مورد بررسی قرار می گیرند. سیاستها و برنامههای اجرایی پرشماری در بخش مسکن برنامه دوم توسعه مطرح شده است؛ از جمله ایجاد صندوقهای پس انداز، یارانهها، احیای بافتهای فرسوده، حمایت از انبوه سازی و ... اشاره کرد. اما پرفروغ ترین برنامههای حمایتی در نظر گرفته شده در طی برنامه دوم در زمینه ی مسکن اقشار کم درآمد را به طور عمده می توان: مسکن اجتماعی، مسکن حمایتی، ساخت واحدهای استیجاری و حمایت از انبوه سازان دانست. در بررسی و تحلیل بحث مسکن اقشار کم درآمد در برنامه دوم توسعه، نقاط ضعف و قوت قابل توجهی مشهود است. نقاط ضعفی همچون بی توجهی به تناسب بعد خانوارهای کم درآمد با مساحت پیشنهادی مسکن و نقاط قوتی همچون افزایش تولید و گسترش انبوه سازی در کشور. درست است که کاستیهای آشکاری در پرداختن به کیفیتها – چه در تدوین و چه در اجرا- در برنامههای دوم توسعه مشاهده می شود؛ که این خود موجب موکول شدن اجرای بخش اعظم اهداف کیفی آن به برنامههای آتی شده است. اما کاهش نرخ تورم، کاهش ضریب جینی، افزایش تولید مسکن همگام با کاهش بهای مسکن از جمله ویژگیهای قابل توجه این برنامه به شمار می رود. که می توان به پشتوانه آنها این برنامه را در بخش مسکن اقشار محروم به طور نسبی موفق خواند.

سیاست های مسکن، افشار کم درآمد، برنامه های توسعه، برنامه دوم توسعه ی جمهوری اسلامی ایران