صفورا میرخلیلی - کارشناس ارشد باستان شناسی، مدرس دانشگاه، موسسه آموزش عالی غیرانتفاعی دارالعلم یزد
ساره سلیمانی - کارشناس ارشد باستان شناسی، کارمند سازماناسناد و کتابخانه ملی

یزد، نگین کویر، پیوسته در طول دوران اسلامی یکی از مراکز عمده ی تجاری و هنری ایران زمین بشمار می رفته است. انجام فعالیت های باستان شناسی و برنامه گمانه زنی بافت تاریخی شهر یزد طی سال های 1831 تا 1831 خورشیدی در سه فصل انجام گرفت که حاصل آن انبوهی از سفالینه های دوران اسلامی بود. در این پژوهش سفالینه های آبی و سفید حاصل از فصل سوم کاوش که دارای نقوش حیوانی هستند مورد مطالعه واقع شده اند. مطالعه دقیق و روشمند سفالینه های آبی و سفید بافت تاریخی شهر یزد در قالب طبقه بندی، گونه شناسی، مقایسه گونه شناختی، اقدامی است علمی و نو که برای نخستین بار در مطالعه نمونه های سفالین مکشوفه از بافت تاریخی شهر یزد انجام می گیرد تا بتواند گوشه ای از زوایای ناشناخته هنر و صنعت یزد را روشن سازد. طبقه بندی نمونه ها بر اساس متغیر طرح نقش انجام گرفت و سپس گونه شناختی نمونه ها در چهارچوب طبقه بندی صورت پذیرفت. برای آگاهی از گاهنگاری نسبی سفالینه ها، نمونه ها با ظروف سفالین تاریخ گذاری شده ازدیگر مناطق موردمقایسه گونه شناختی واقع شدند که نشان داد سفالینه ها به دوران متأخر اسلامی تعلق دارند. این نمونه ها بر اساس متغیرهای مختلفی با مناطقی چون اردبیل، تبریز، نیشابور، مشهد و کشور ترکیه و چین قابل مقایسه می باشد. رنگ مایه نقوش حیوانی هینی های یزد بیشتر لاجوردی است و نسبت به ظروف دیگر مراکز سفالگری ایران مانند کرمان و مشهد تیره تر است. طرح نقوش حیوانی هینی های آبی و سفید بافت تاریخی شهر یزد شامل: نبرد شیر و گاو، آهو، گوزن، سیمرغ و پرندگان می باشند. با توجه به وجود منابع خاک کائولن در شهر یزد که خمیرمایه ی تمامی سفالینه های آبی و سفید شهر یزد را تشکیل می دهد و وجود کوره در بافت تاریخی یزد و هم هنین کیفیت منحصر بفرد هینی های آبی و سفید یزد می توان اذعان داشت که نمونه ها وارداتی نبوده و در شهر یزد تولید می شده اند.

سفال آبی و سفید، دوران متأخر اسلامی، بافت تاریخی یزد، گاهنگاری نسبی، طبقه بندی، گونه شناسی، مقایسه گونه شناختی، نقوش حیوانی