سیده فاطمه طباطبائی - استادیار دانشکده حقوق و الهیات دانشگاه شهید باهنر کرمان

نفسکه از عالم ملکوت است به طور کلی دارای سه مقام دنیا، برزخ و آخرت است و برای هر یک از این مقامات کمال و تربیتی خاصی لازم است . در مقام اول نفس ، علم آداب و سنن عبودیت عامل تربیت و کمال آن محسوب می شود . نفس در این مقام باید مرتبه «تجلیه» را به سیر و حرکت معنویه طی کند تا از نقص به کمال و در نتیجه به مرتبه علیای انسانیت شرف حضور باید . در این راستا با روش تحقیق توصیفی - تحلیلی به بررسی رساله حقوق امام سجاد علیه السلام پرداخته شد و تمام کمالاتی که تحت عنوان حقوق مذکور است و می تواند به عنوان اهم راهکارهای علمی و عملی در مقام اول نفس، سالک الی الله را برای رساندن به مرتبه تجلیه یاری رساند ، بیانگر دید. نتایج حاصله گویای این است که این حقوق به سه قسم کلی تقسیم شده اند : اول « حق الله » که راهکار علمی آن درک عظمت حق الله و معرفت مالکیت مطلقه خداوند در دو جهان و راهکار عملی آن عبودیت ، اخلاص و عدم شرکاست ، دوم « حق فرد نسبت به خودش « که به دو قسم » حق اعضاء و« حق افعال » تقسیم گردیده و راهکار علمی آن شناخت اعضاء و افعال انسان و راهکار عملی آن استفاده از تمام قوه و نیروی خدادادی و بکارگیری خود در مسیر طاعت خداوند بیان شده است . سوم « حقوقی که دیگران بر انسان دارند » که راهکار علمی آن در شناخت صاحبان حق و موقعیت آنان و راهکار عملی آن در رعایت حقوق آنان خلاصه شده است . حقوق مذکوره ریشه و اصل سایر حقوق است و از تمام جهات تربیت انسان را در این مقام پوشش می دهد . روش ارائه مطالب علمی در کنار راهکارهای عملی در این رساله مشعر بر این است که علم پشتوانه عمل محسوب شده و انسان به مدد این دو می تواند به کمال نائل گردد.

نفس ، مقام اول نفس ، تجلیه، رساله حقوق امام سجاد علیه السلام