حسن بساک - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور مشهد

محیط زیست در متون نظم و نثر فارسی که آیینه تمام نمای فرهنگ و هویت ایرانی ماست در توصیفات زیبایی از گل و گیاه جلوه گری می کند. شعر سنتی فارسی به ویزه در شعر سبک خراسانی طبیعت از جایگاهی والا برخوردار است.در شعر برخی از شاعران این دوره، همچون منوچهری، با نام گل ها و پرندگانی رو به رو می شویم که نسل امروز با آن کمتر آشنا است. متاسفانه رابطه نسل ما با طبیعت به حداقل خود رسیده است به نحوی که اغلب از طبیعت،تصویری مبهم داریم. مسئله این است که آیا استفاده شاعر از یک گل، گیاه یا درخت در شعر خود به منظور تشبیه، استعاره و خلق مضامین زیبا و بدیع، فقط جنبه تزئینی داشته است یعنی شاعر برای رنگ و روی دادن به شعر خود و پرکردن جای خالی آن، از گل ها استفاده کرده است یا به جنبه های زیست محیطی و گیاه شناسی آنها نیز توجه داشته است و با توجه به خصوصیات و ویزگی های هر کدام از گیاهان و برقراری ارتباط میان این ویزگی ها و هنر شاعری خودتصاویر و تشبیهات زیبایی پدید آورده است. برای این منظور ابتدا دیوان منوچهری دامغانی که از پیشگاهنگان شعر ناب فارسی است از جنبه گیاه شناسی و ادبی به دقت مورد تحلیل قرار گرفت و سطح آگاهی او از خصوصیات و ویزگی های گل ها و گیاهان پرکاربرد در اشعارش مشخص شد سپس اسامی گل هایی کهاز بسامد بالاتری برخوردار بودند مورد بررسی قرار گرفت سپس شکل ظاهری و ویژگی های گیاه شناسی هر کدام توصیف شد و در مرحله بعدمضامین و تشبیهات زیبایی که شاعر بر تصویر این گل ها خلق کرده است با ویزگی های گیاه شناسی آنها تطبیق داده شد و ابیاتی به عنوان شاهد ذاکر گردید. در این مقاله به این موضوع پی می بریم که تشبیهات و استعارات تحسین برانگیز منوچهری دامغانی در مورد گل ها و گیاهان از روی علم و آگاهی بوده است و نیز با توجه به وفور گل و گیاه در دیوان این شاعر طبیعت گرا، آشنایی با نوع، شکل و ویزگی های اجزای هر کدام از گل ها، نگاه مثبت شاعر را به موضوع انسان و طبیعت نشان می دهد که در مطالعات زیست محیطی توجه به سبزینه ها و گل و گیاه از اهمیت بسزایی برخوردار است.

گل، طبیعت، محیط زیست، گیاه شناسی، تشبیهات بدیع، منوچهری دامغانی