ارزیابی بیش از دو دهه ساماندهی به زندگی عشایر کوچنده در استان فارس

مجموعه اقدامات جهاد و امور عشایری در مناطق عشایری در چهار مرحله زمانی قابل تقسیم است : 1- از بدو پیروزی انقلاب تا ابتدای برنامه اول توسعه (68-1357) 2- برنامه اول توسعه (73-1369) 3- برنامه دوم توسعه (78-1374)، 4- سه سال اول برنامه سوم (81-1379) . عملکرد دولت در مناطق عشایری از پیروزی انقلاب تا ابتدای برنامه اول توسعه اثربخش ، متنوع، ضروری و موجب بقای زندگی و حفظ منابع اشتغال و تولید عشایر شده است. سرفصل های عمده کاری مانند: تامین آب شرب و کشاورزی، آموزش و ترویج، دام و مرتع ، امور تعاونی ها، عمران و زیربنایی، در دستور کار بوده است. البته برنامه ریزی هدف دار و اشتغال زا که معیشت پایدار عشایر را در پی داشته باشد کم رنگ جلوه می کند و بیشتر اقدامات ، جنبه محرومیت زدایی داشته است مشارکت عشایر در اجرا ضعیف و سرفصل های عمده و موثری مانند دامپزشکی و احیا و اصلاح مراتع، در دستور کار بوده است به طوری که حذف این وظایف در سال های بعد موجب نگرانی عشایر شده است. در برنامه اول توسعه ، لزوم برنامه ریزی مطالعه شده و هدف دار ، با برپایی دو سمینار ملی و بین المللی از شاخصه های بارز این برنامه است از دیدگاه کمی در قالب چهار طرح مصوب شامل : عملیات اجرایی اسکان، خدمات پشتیبانی به کوچندگان، جایگزینی سوخت فسیلی و مطالعات، مجموعا 701 پروژه با اعتباری بالغ بر 18728/75 میلیون ریال احرا شده است. همچنین مطالعات 14 زیست بوم عشایری شناسایی 59 کانون توسعه ، اجرای برنامه اسکان عشایر در دشت بکان با ظرفیت اولیه 350 خانوار برای اولین بار در کشور از اهم اقدامات محسوب می شود این برنامه فاقد هدف گذاری کمی اولیه بوده و سرفصل های عمده کاری مانند دامپزشکی، و اصلاح مراتع عملا از دستور کار امور عشایر فارس حذف شده است. در برنامه دوم توسعه، لزوم ساماندهی و اسکان 3000 خانوار عشایر ، تامین و جایگزینی سوخت فسیلی برای 27000 خانوار و مطالعات 12450 خانوار، با اعتبار عمرانی معادل 74214 میلیون ریال و تسهیلات اعتباری 40200 میلیون ریال از اهداف پیش بینی شده بوده است. پیشرفت برنامه نسبت به هدف گذاری اولیه در زمینه اسکان 74 درصد ، مطالعات 90 درصد، سوخت فسیلی (از نظر تعداد پروژه اجرا شده) 131 درصد ، تسهیلات اعتباری 15 درصد و اعتبار دولتی 90 درصد تحقق یافته است. در زمینه های جنگل و مرتع ، دام و طیور ، آموزش های فنی و حرفه ای ، پست و مخابرات ، علیرغم پیش بینی اولیه، اقدامی انجام نشده است به طوری که عدم تحقق اعتبار و عملیات این بخش ها موجب عدم ماندگاری و تثبیت خانوارهای عشایری در کانون های توسعه شده است. در برنامه سوم توسعه ساماندهی 2800 خانوار عشایری با پیش بینی اعتباری معادب 268/12 میلیارد ریال از محل عمرانی و 365/31 میلیارد ریال تسهیلات اعتباری در دستور کار بوده است. بررسی های انجام شده نشان می دهد که پیشرفت برنامه در سه سال اول، در طرح عملیات اجرایی اسکان 36 درصد جایگزینی سوخت فسیلی 44 درصد ، آموزش و ترویج 13 درصد ، بهسازی امور تولید و امور تعاونی ها 2 درصد و مطالعات صفر درصد بوده است. بنابراین در برنامه سوم توسعه، علیرغم قانونگذاری وسیعی که برای ساماندهی به کوچ و اسکان عشایر شده است اما تحقق برنامه به دلیل فراموشی سه طرح از هفت طرح پیشنهادی عدم تخصیص اعتبار کافی، چرخش تفکر مدیران از اسکان به کوچ و خشکسالی های متمادی در هاله ای از ابهام قرار دارد. نتیجه اینکه در برنامه های گذشته استراتژی خاصی برای ساماندهی عشایر در دستور کار نبوده است دستگاه متولی عشایر به تنهایی نتوانسته تمام هدف گذاری برنامه ها را تحقق بخشد و صرفا بخشی از اعتبارات پیش بینی شده در برنامه ها تامین شده است. با وجه به اینکه شرایط اقتصادی ، اجتماعی، اقلیمی، زیست محیطی و منابع طبیعی جامعه عشایری متفاوت است و تدوین یک استراتژی همیشه پاسخگوی نیاز بخشی از جامعه عشایر بوده است لذا پیشنهاد می شود در برنامه های آتی عشایر استان ها به سه بخش کوچرو، متمایل به اسکان و رمه گردان دسته بندی و حسب و حال هر بخش استراتژی و برنامه های آن تعریف و دنبال شود همچنین سایر وزارتخانه ها نیز وظیفه مند شوند که در مناطق عشایری حضوری مستمر و پایدار داشته باشند.

کلیدواژه ها:

معیشت پایدار عشایر ، عملیات اجرایی ، اسکان ، جایگزینی سوخت فسیلی ، زیست بوم عشایری ، کانون توسعه