حسین شیخ حسنی - استادیار دانشگاه پیام نور

هرچند افراد معدودی ممکن است نسبت به ضرورت واهمیت یادگیری اصول محیط زیست به منظور زیستن باآگاهیاز محدودیت منابع طبیعی ومتغییر های متشکله چشم اندازهای زیست محیطی ،ولزوم حفاظت وبهره برداری عقلایی ازمنابعپایه تولید ،تردیدنمایند.امابه آموزش محیط زیست درتمام سنین بویژه درکشورهای درحال توسعه اولویتی داده نمی شود.اینمقاله درصدد تبیین یچیدگی هاویش نیازهای فرهنگی آموزش محیط زیست درتمام سطوح خصوصا درپایه های تحصیلیمتداول درکشوراز سطوح پیش دبستانی تادوره های عالی دانشگاهی ازیکسوواشاعه فرهنگ آموزش محیط زیست بطورفراگیردرتمامی رده های سنی وسطوح سازمانی،بعنوان برنامه ای اولویت دارمی باشد.لذا ضمن اعلام موانع ،مشکلات وچالش هابانگرشی خوشبینانه نتایج ودستاوردهای ذیقیمت،کاربردی،بی بدیل وروشنگرانه این فرآیندرادر کوتاه مدت ،میان مدتوبلندمدت آشکارمی سازد.در طول دهههای اخیر، بروز و توسعه بحرانهای مختلف زیست محیطی، نگرانی های فزایندهای راموجود ریشه در فقدان آگاهی های نسبت به امنیت زیستی انسان برانگیخته است.بخش عمدهای از معضلات زیست محیطی دارد و در واقع نوعی مشکل فرهنگی محسوب میشود.لذا نیازمند عزم لازم و ضعف فرهنگی در زمینه ارتباط انسان و طبیعت راستا آموزش برای تقویت فرهنگ حفاظت از محیط زیست در سطح اقشار مختلف جوامع می باشد. در این ملی و بین المللیپیشگیرانه و اثربخش در جهت ارتقای آگاهی های همگانی محیط زیست کلید رویارویی با این مشکل فرهنگی و رویکردی ودرحوزه آموزش همگانی محیط زیست به سال 1972 و زیست در دنیا زیست محیطی می باشد. سابقه آموزش محیط کنفرانس سازمان ملل متحد با عنوان محیط زیست انسانی و توسعه در سوئد بازمیگردد، این کنفرانس اولین تلاش جمعی 113 کشور جهان برای تأکید بر نقش آموزش و آگاه کردن مردم نسبت به مسایل محیط زیستی بود پس از آن نیز اقداماتمؤثری در این زمینه انجام شد. در سال 1992 نیز، پس از برگزاری کنفرانس محیط زیست و توسعه در ریودوژانیرو برزیل وتدوین دستور کار 21 بر ضرورت ایجاد و تداوم یک نهضت آموزشی با هدف تغییر رفتار و اصلاح بینش عمومی نسبت بهمحیط زیست به عنوان مقدمهی عمل برای دستیابی به توسعهی پایدار تأکید شد. هماکنون نیز در دههای قرار داریم که ازسوی سازمان ملل متحد به عنوان دهه آموزش برای محیط زیست و توسعه پایدار نامگذاری شده است. در این راستا و نظر بهتصریح اصل مترقی پنجاهم قانون اساسی کشور در حفاظت از محیط زیست به عنوان یک وظیفه عمومی که همگانی بودنآن را در ضمیر خود نهفته دارد و نیز با توجه به این که آموزش یکی از مؤثرترین مؤلفههای تأثیرگذار بر توسعه پایدار هرکشور است، انجام اقداماتی وسیع، همه جانبه مستمر و فراگیر در جهت افزایش آگاهی های زیست محیطی جامعه امریضروری مینماید.چارچوب و دامنه آموزش همگانی محیط زیست آموزش همگانی محیط زیست دارای دو وجه است: اولاً، همه اقشار، طبقه ها و صنف های اجتماعی، مخاطب آموزش محیط زیست هستند، در برنامه های آموزش محیط زیست نمیتوان گروه یا طبقه ای را به هر دلیل بی نیاز از این آموزش به حساب آورد؛ ثانیاً، آموزش دهی محیط زیست در حیطه هایصلاحیت و توان یک نهاد مسئول حفاظت از محیط زیست نیست. همه ارگان ها و نهادهای مسئول آموزش در کشور درحوزه و حدود خود با استناد به دستور کار 21 ، اهداف آموزش برای همه، سند اجلاس جهانی ژوهانسبورگ، قانون اساسیجمهوری اسلامی ایران و مصوبه ی سال 1374 شورای عالی حفاظت از محیط زیست در قبال آموزش محیط زیست مسئولهستند.توجه به محتوای این مصوبه تأکید بر توزیع مسئولیت آموزش همگانی محیط زیست بین سازمانهای مختلف (تعاملبین بخشی) را روشن تر می سازد. آموزش همگانی محیط زیست که مناسبت تر است آموزش توسعه پایدار خوانده شود، بهدلیل تنوع موضوعات، تنوع مخاطبان و تنوع شیوه های آموزشی، از پیچیدگی های فراوان برخوردار است. بر خلاف آموزشهای بخشی، آموزش محیط زیست جز در سایه برنامه، اراده و تعامل و اقدام جمعی میسر نیست. سازمان حفاظت محیطزیست بخش ناچیزی از منظومه ی آموزش توسعه پایدار است. تنوع و پیچیدگی آموزش محیط زیست ضرورت تلفیق برنامههای آموزش محیط زیست و ایجاد انسجام و هماهنگی در برنامه های بخشی و فرابخشی است. در برنامه جامع آموزشهمگانی کشور نظر به گستردگی روشهای آموزش و تنوع مخاطبان آموزش همگانی محیط زیست به صورت زیر طبقه بندی شده است:تنوع گروه های مخاطب در حوزه آموزش همگانی محیط زیست: 1-آموزش رسمی: آمادگی، مدارس، آموزش عالی، نهضت سوادآموزی، فنی حرفه ای 2-آموزش غیررسمی: مدیران و سیاستگذاران، تولید کنندگان (صنعت، کشاورزی و خدمات)، مصرف کنندگان (عامه مردم) 3-آموزش ضمنی: دیداری، شنیداری، نوشتاری.

مدیریت آموزش محیط زیست ، فرهنگ سازی آموزش زیست محیطی ،اصول حفاظت منابع محیطی ،برنامهریزی آموزش همگانی محیط زیست ،آموزش فراگیر حفاظت محیط زیست