غلامرضا آذری خاکستر - محقق اسناد

سرزمین گناباد در منابع و متون جغرافیایی به عناوین مختلفی ذکر شده است این منطقه تا انجا که منابع تاریخ و جغرافیایی گواهی می دهند دارای تاریخ و گذشته ای طولانی است بنابر مندرجات این متون از همان آغاز به جهت موقعیت خاص منطقه جستجوی آب عمده اشتغال مردمان گناباد بوده است . طبق نظر برخی از نویسندگان اطلاق لفظ «جن آباد» برای گنابد به خاطر احداث قناتهای عمیق و طولانی بوده است که عده ای خارج از قدرت بشر تصور کرده اند. در مجموع اکثر سیاحان و جغرافی نویسانی که از گناباد نام برده اند از آب آن که اصطلاحا از کاریزها تامین می شود سخن گفته اند و چنین به نظر می رسد پس از اینکه ناصر خسرو سیاح ایرانی از قناتهای گناباد تعریف می کند راه پژوهش در مقوله قنات گناباد باز می شود و بعد از آن دیگر جغرافی نویسان با تامل و ملاحظه از این قناتها یاد کرده اند. از منظر اکثر نویسندگان طولانی ترین و عمیق ترین قناتها در گناباد می باشد و به عبارت نویسنده ای در گناباد یک قنات بی سرو بن هست که در قدیم سواره با اسب از داخل آن می گذشت. بنابر منابع جغرافیایی قدمت این قناتها به دوران باستان عصر هخامنش می رسد. به طور مسلم قناتهای گناباد دارای تاریخی کهن می باشد لیکن مسائل طبیعی و چپاول های سیاسی همواره خطر بزرگی برای این قناتها بوده اس طبق گزارشی با حمله مغول گناباد به کلی ویران شد و تمام شبکه آبیاری کهن که حاصل زحمات گذشته بود منهدم گردید بر اساس تحقیقات و مقاله ای که آقای باستانی پاریزی نوشته در گذشته برای ساخت یک قنات حدود 30 سال وقت لازم بود بنابراین وجود حاکمانی مقتدر و علاقمند به آبادانی که قوانین خاص آبیاری را توسط دبیران کارآمد برقرار سازد در این منطقه احساس می شود که اساس کار این گروه نوشته هایی چون قوانین کتابهای قنی و نوشته های کرجی و دیوان های قبل از اسلام بود. البته تشکیلات یک قنات علاوه بر قوانین عرف مسائلی چون میزان آب ، وضعیت قنات و مالیات بوده است.