افشین قربانی نژاد - کارشناس ارشد آلودگی و حفاظت محیط زیست دریا عضو هیات علمی موسسه آموزشی ک
مژگان امتیازجو - دکتری بیولوژی دریا عضو هیات علمی دانشگاه آزاد تهران شمال
شعبانعلی نظامی - مدیر کل محیط زیست استان گیلان عضو هیات علمی دانشگاه آزاد لاهیجان

بر اساس سند MEPC48/2)2002) آب توازن آبی است با مواد معلق موجود درآن که به منظور کنترل اختلاف آبخور سینه و پاشنه و پهلو (list,trim) آبخور، ثبات، و فشارهای وارده بر یک کشتی برداشت می شود . آب توازن توسط مجرای آبگیری که در کناره و ته کشتی قرار دارد به کمک پمپ برداشت می شود. از دیگر فواید آب توازن کشتیها می توان به : نگهداری پایداری کشتی ها، افزایش بازدهی پروانه کشتی ها با غوطه ورشدن کامل پروانه در آب، بالا بردن بازدهی سکان کشتی ها اشاره نمود .برای حفظ پایداری،توازن و یکپارچگی بدنه در زمان خالی بودن کشتی، مخازن آن را با آب پر نموده و هنگام بارگیری، آب به تناسب خالی می شود.کشتیها بیش از 90 % از محموله های تجاری را جابجا می کنند و تخمین زده می شودکه روزانه در حدود 3-5 میلیارد تن آب توازن بوسیله 85000 کشتی در سراسر دنیا جابجا می شود . آب توازن بعنوان یک حامل اصلی برا ی انتقال گونه ها و مواد شیمیایی محسوب می شود . هر کشتی ممکنست بسته به اندازه و هدف کشتی از چند لیتر تا 130000 هزار تن آب توازن را حمل کند و میزان آن در کشتیها بستگی به معیارهایی همچون طراحی، اندازه و استحکام کشتی دارد سایر عوامل مخاطره آمیز که به نگرانی ناشی از آب توازن و حجم آن می افزاید، تعداد کشتیهای ورودی به بندر و تشابه زیست محیطی و زیستگاهی بنادر مبداء و مقصد می باشند سازمان بین المللی دریانوردی IMO از سال 1973 ،فعالیت خود را از طریق کشورهای عضو در ارتباط با تدوین کنوانسیونی به منظور پرداختن ب ه مسائل آلودگی موضوع آب توازن بنام کنوانسیون مارپول آغاز کرد .کنوانسیون مارپول ،مشکل آلودگی دریا توسط کشتی ها را عنوان کرده و حمل ونقل دریایی را تحت ضوابط و مقررات خاصی درآورده است.امروزه IMO خط مشی کاربردی را توسط کمیته حفظ محیط زیست دریایی در مقیاس جهانی صادر کرده ودراین دستورالعمل درباره دریافت، تعویض و تخلیه آب توازن کشتیها اطلاعات لازم ارائه گردیده و به عنوان سند شماره A 774)18( توسط IMO در سال 1992 پذیرفته شده است . در سال 1997 ، معلوم شد که اعضای IMO به علت محدودیتهای موجود در دستورالعملها (عمدتا اخ تیاری بودن آنها ) باید درخصوص یک رژیم اجباری بین المللی کار کنند . بر همین اساس تدوین پیش نویس کنوانسیون کنترل و مدیریت آب توازن کشتیها و رسوبات آن شروع شد . این کنوانسیون جهانی درسیزدهم ماه فوریه سال 2004 در IMO به تصویب رسید و شامل سیستمهای قابل استفاده شیمیایی و بیولوژیکی، مکانیزمهایی نظیر استفاده بیولوژیکی و استفاده از ارگانیسمها یا استفاده متناوب از آنها، یا هر تغییر در صفات مشخصه فیزیکی و شیمیایی آب توازن است با توجه به اینکه معضل تخلیه آب توازن کشتیها امروزه به یک معضل جهانی تبدیل شده است، از طرف IMO تعداد 6 ایستگاه آلوده که ملزم به سالم سازی آب توازن می باشند شامل : بمبئی هند، دالیان چین، اودسا اکراین، سالدانهای آفریقای جنوبی، سپتیبا در برزیل، جزیره خارک در ایران است . کشور ایران بدلیل داشتن مرزهای گسترده دریایی در شمال و جنوب در معرض خسارات زیست محیطی و اقتصادی ناشی از تردد کشتی ها و انتقال آب توازن آنها قرار دارد.انتخاب جزیره خارک در ایران بعنوان یکی از 6 ایستگاه جهانی لزوم یک تحقیق و پژوهش دقیق در مورد میزان آلودگیهای ناشی از آب توازن کشتیها را بیش از پیش روشن می سازد با تصویب قانون در مجلس شورای اسلامی ، ایران نیز به کنوانسیون بی نالملل ی جلوگیری از آلودگی ناشی از کشتیها پیوست واز تاریخ 81/11/3 ای نکنوانسیون در ایران لاز مالاجر ا شده است.