رحمت اله محمدی گنبد - دانشجوی دکتری زراعت دانشگاه گیلان
مسعود اصفهانی - دانشیار دانشگاه گیلان
مظفر روستایی - استادیار پژوهش موسسه تحقیقات دیم کشور
حسین صبوری - استادیار دانشگاه گنبد کاووس

تغییر در زمان کاشت منجر به تغییر در زمان وقوع مراحل مختلف رشد و نمو از جمله مرحله پر شدن دانه گندم میگردد. این موضوع امکان مطالعه این فرآیند را تحت شرایط متفاوت محیطی فراهم مینماید. سرعت پر شدن دانه صفتی است که میتواند در برنامه های اصلاحی در گزینش ژنوتیپها در شرایط تنش خشکی مورد استفاده قرار گیرد. به منظور بررسی اثر تغییر زمانهای مختلف کاشت بر تغییرات روند پر شدن دانه گندم نان رقم کریم، آزمایشی به صورت طرح بلوکهای کامل تصادفی در 4 تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد در سال زراعی 92-91 انجام شد. تیمارهای مورد مطالعه زمانهای مختلف کاشت گندم رقم ک ریم شامل 5 زمان کاشت: 11 آذر، 30 آذر، 19 دی، 8 بهمن و 28 بهمن ماه بودند. صفتهای مورد ارزیابی عبارت بودند از: سرعت پر شدن دانه، دوره مؤثر پر شدن دانه و وزن دانه. با استفاده از محاسبه شیب خط منحنی وزن دانه نسبت به زمان در مرحله رشد خطی دانه ، سرع ت پر شدن دانه محاسبه شدند. پس از تعیین سرعت پر شدن دانه و اندازه نهایی وزن دانه، از نسبت 90 درصد وزن نهایی دانه به سرعت پر شدن دانه، مدت پر شدن مؤثر دانه محاسبه گردید. بر اساس نتایج، صفتهای سرعت پرشدن دانه، دوره مؤثر پر شدن دانه و وزن دانه تحت تاثیر زمان کاشت و محیط قرار گرفتند. روند پر شدن دانه در تمامی تیمارها از یک منحنی سیگموئیدی تبعیت کرد به طوری که تاخیر در کاشت منجر به کاهش طول مرحله خطی منحنی شد، ولی شیب این خط افزایش یافت. مقایسه میانگین داده ها در سطح احتمال 5% نشان داد بیشترین طول دوره مؤثر پر شدن دانه با 33/5 روز در زمان کاشت اول حاصل شد و کمترین تعداد روز در زمان کاشت پنجم با 21/66 روز مشاهده شد. بر اساس معادله لجستیک بالاترین ضریب مرتبط با سرعت پر شدن دانه ( R) متعلق به آخرین زمان کاشت و کمترین آن متعلق به اولین زمان کاشت بود. و افزایش در سرعت پر شدن دانه قادر به جبران اثر کاهش دوره پر شدن دانه نبود. و به نظر می رسد طول دوره پر شدن دانه صفت با اهمیت تری در انتخاب ژنوتیپها در شرایط نامساعدتر محیطی باشد.

دوره مؤثر پر شدن دانه، سرعت پرشدن دانه، وزن دانه، گندم نان کریم