نقش خشکسالی های تکنولوژیک بر ناپایداری مرز قلمروهای کویری (مطالعه موردی: کویر بجستان)

بهره برداری وسیع از زمین مخروط افکنه های حاشیه کویرها و توسعه کشاورزی در این مناطق طی دهه های اخیر سبب تغییر مرز قلمروهای کویری و ناپایداری های شدید در آنها شده است. به نظر می رسد که وقوع خشکسالی های تکنولوژیک در این تغییرات سهم بسزایی دارد. برای اثبات یا رد این فرضیه کویر بجستان با هدف بررسی تغییرات سطح پلایای بجستان و عوامل تاثیر گذار در این تغییرات انتخاب شد. روش مطالعه تاریخی بوده و در ابتدا تصاویر ماهواره ای لندست TM و ETM و همچنین تصویر ذخیره شده Google Earth در نرم افزارهای ERDAS Imaging و ArcGIS مورد تحلیل قرار گرفته و نقشه میزان تغییرات سطح پلایا و سطوح زیر کشت تهیه شد. همچنین داده های آماری آب زیرزمینی شامل تخلیه، دبی و سطح پیزومتری در نرم افزار Excel تحلیل شد تا رابطه آن با تغییرات رخ داده مشخص گردد. نتایج نشان می دهد که استفاده بیش از حد از منابع آب زیرزمینی، تغییرات کاربری و افزایش سطح زیر کشت اراضی کشاورزی عامل اصلی و تاثیر گذار در تغییر سطح پلایا می باشند. به نحوی که نتایج حاصل از بررسی منابع آب زیرزمینی بیانگر افزایش میزان برداشت از آبخانه های منطقه در طی دوره آماری 1340-1387 به بیش از 8.9 برابر است که منجر به افت سطح آب زیر زمینی شده است و این افت به دلیل افزایش اراضی کشاورزی در حاشیه پلایا از 2439/80 (KM(2 در سال 1987 به 3952/97 (KM(2 در سال 2013 بر روی مخروط افکنه ها و استخراجبیشتر از آب زیرزمینی و آبیاری آنها با این آب است. همچنین این آبیاری با آب شور باعث توسعه سطح پلایا از مقدار 2964/6( KM(2 در سال 1987 به مقدار3394/75( KM(2 در سال 2013 شده و مساحت نوار انتقالی نیز در سال 2013 نسبت به سال 1987 حدود 6/93 برابر افزایش یافته است.

کلیدواژه ها:

کویر ، پلایا ، کاربری اراضی ، آب زیرزمینی ، بجستان