خلیل فصیحی - دانشجوی دکتری زراعت، دانشگاه تربیت مدرس
زین العابدین طهماسبی سروستانی - اعضای هیات علمی گروه زراعت، دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس
مجید آقاعلیخانی - اعضای هیات علمی گروه زراعت، دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس
سید علی محمد مدرس ثانوی - اعضای هیات علمی گروه زراعت، دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس

به منظور تعیین بهترین تناوب زراعی در دیمزارهای منطقه ایلام، تحقیقی در سه فصل زراعی از سال ١٣٨١ لغایت ٨٤ در ایستگاه تحقیقات دیم دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام با استفاده از طرح آماری بلوک های کامل تصادفی در چهار تک رار انجام شد . در این تحقیق، تناوب های مرسوم منطقه شامل ( ١) آیش ‐ گندم ‐ آیش و ( ٢) گندم ‐گندم‐گندم با تناوب های پیشنهادی شامل ( ٣) نخود ‐ گندم‐ نخود ، ( ٤) نخود‐ گلرنگ‐ گندم، ( ٥) گلرنگ‐ گندم‐ نخود، ( ٦) گلرنگ‐ گلرنگ‐ گلرنگ و ( ٧) گندم ‐ نخود‐ گلرنگ مقایسه شدند . نتایج سه سال آزمایش نشان داد که میانگین عمل کرد گندم به عنوان گیاه دوم یا سوم فقط در تناوب با نخود بالاترین مقدار ( ١١١٢ کیلوگرم در هکتار )بود. در حالی که در تناوب با آیش کمترین عملکرد دانه ( ٧٨٩ کیلوگرم در هکتار ) را به خود اختصاص داد . علاوه بر این بیشترین میانگین وزن خشک علف های هرز در یک دوره سه ساله ( ٣٠٣ کیلوگرم در هکتار ) به تناوب آیش ‐گندم ‐ آیش و کمترین مقدار آن ( ١٠٦ کیلوگرم در هکتار) به تناوب گندم ‐ نخود ‐ گلرنگ تعلق داشت . بررسی بیلان نیتروژن آلی خاک در طول سه سال تناوب نشان داد که تناوب نخود ‐ گندم‐ نخود بیشترین میانگین نیترو ژن آلی را در خاک باقی می گذارد، در حالی که کمترین مقدار مربوط به کشت مداوم گلرنگ بود . در مجموع این تحقیق نشان داد که کاشت پیاپی یک گیاه در طول سه سال زراعی صرف نظ ر از بازده ا قتصادی آن در کوتاه مدت، ممکن است نتایج نامناسبی مانند تخلیه رطوبت و ک اهش حاصلخیزی خا ک، و افزایش جمعیت و زیست توده علف های هرز را در پی داشته باشد . درحالی که افزایش تنوع کشت، به وی ژه وجود یک گیاه بقولات مانند نخود در سال اول تناوب، حصول بیشترین عملکرد دانه گندم و بالاترین عملکرد دانه گلرنگ در سال دوم را تضمین می کند. از این رو برای بهره برداری سودمند و پایدار از اراضی دیم منطقه، اجرای تناوب های نخود‐ گندم‐ نخود و یا گندم ‐ نخود ‐ گلرنگ توصیه می شود.

دیمکاری، ایلام، تناوب زراعی، گندم، گلرنگ، نخود، آیش و عملکرد