فرهاد احمدنژادسردرودی - دانشجوی دکترای معماری اسلامی دانشگاه هنر اسلامی تبریز
مرتضی شجاری - دانشیار گروه فلسفه دانشگاه تبریز

مهمترین بنای معماری برای مسلمانان، کعبه است و آنچه در اولین تحلیل در مورد معماری آن- به لحاظ فضاسازی داخلی که یکی از مهمترین و اصلیترین جنبههای معماری است- میتوان گفت، تهی بودن آن است؛ زیرا برگزیدهترین بنده خدا، رسول اکرم(ص)، این خانه را از هر چه ناخدا در داخل آن بوده تهی ساخته و همین عامل، آن را خانه خدا و کعبه دلها ساخته است. از اینرو با دقت در این مهمترین بنای اسلامی، میتوان به اهمیتتهی ساختن وفضای تهی در معماری اسلام پی برد. فضای تهی در معماری اسلامی نمودی از حضور غیب در عالم شهادت است؛ همچنانکه واژه هو که اشاره به غیب دارد در آیات قرآن و در عرفان اسلامی، چنین ویژگی را دارد. این پژوهش، با رویکرد تفسیری-تاریخی و به روش توصیفی، به بررسی تعریف و اهمیت فضای تهی در معماری می پردازد و نیز بررسی اینکه این فضا چگونه در معماری اسلامی خلق شده،هدفش چه بوده و چه مفاهیم فلسفی- عرفانی پس آن وجود داشته است. پژوهشهای اولیه نشان میدهد که استفاده از فضای تهی در اسلام، تأکیدی است بر تعمق قرارگیرنده در فضا به این که خداوند در همه جا نیست و هست و فقط نوراوست که در فضا تجلی داشته و به آن شکل میدهد و اگر این سیر درونی و معنوی را بیننده در این فضا طی کند، همانا همه غرق دراومیشود.

فضای تهی، مرتبه غیب، تجلی، عالم شهادت، عرفان اسلامی