مرتضی شجاری - دانشیار و عضو هیات علمی گروه فلسفه دانشگاه تبریز
بهرام احمدخانی ملکی - دانشجوی دکتری معماری اسلامی دانشگاه هنر اسلامی تبریز و عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی سراج

حقایق و وقایع بی شماری که در ماورای ادراک بشری قرار دارند، او را وا داشته تا برای ابراز اندیشه ها و مفاهیمی که بیان، فهم و توصیف کلامی آنها مشکل بوده است، نظامهایی از علایم گوناگون ابداع کند. مجموعه ای از این نظامها از جمله عددهفت در مقوله هنر دیده می شود که اسکلت شناخت آن می گرددرمزهای تصویری و نمادهایی که در فرهنگ ایرانی وجود داشته به دوران اسلامی نیز منتقل گردیده و در هنر ایران بعداز اسلام نیز نمود پیدا کرده است. با توجه به عظمت و تقدس عددهفت در آیین اسلام، شاهد حضور چشمگیر آن در زمینه های متنوع هنری بخصوص معماری می باشیم که باز نمودی ازوحدت در کثرت وکثرت در وحدت می باشند . علیرغم مطالعات بسیار در باب عددهفت و مفاهیم نمادین آن در زمینه های مختلف فرهنگی، ادبی و . . . متاسفانه تا کنون در زمینه های هنری بویژه معماری به تفصیل مورد بررسی قرار نگرفته است و بررسی تخصصی تر و کاملتر در این زمینه، مفاهیم نهفته در آن را نمایان خواهد ساخت. در این نوشتار به یکی از جنبه های هنری معماری یعنی رمز پردازی در صورت معماری ایرانی پرداخته شده است و سعی شدهاهدافی مانند بررسی دلیل استفاده از عدد هفت در معماری مساجد ایرانی، نحوه تجلی عدد هفت و تفکر موجود در چگونگیشکل گیری بناها و نحوه طراحی آنها مورد بررسی قرار گیرد. در تحقیق حاضر از روش توصیفی – تحلیلی استفاده شده است و دستاورد تحقیق نشان می دهد که هفت مرحله سر و سلوکعارفانه در مسجد، تجزیه نور سفید (وحدت) به هفت رنگ(کثرت) توسط فواره آبنمای مستقر در وسط حیاط مسجد ؛ تقارن و تاکید به مرکز با تقسیم هفت تایی نمای جبهه گنبدخانه اصلی، بکار گیری مقرنس های هفت طبقه ای در تزئینات مساجد بهعنوان تمثیلی از هفت آسمان، تطبیق هفت نقطه بنیانی در سجده سالک با هفت نقطه مهم در ساختار مسجد(مناره ها+گنبدخانه+محراب) و بکار گیری هفت رنگ خیالی (بویژه کاشی هفت رنگ) و همنشینی آن با نور در تزئینات از جمله نمودهای عدد مقدسهفت در مسجد می باشد

نمادپردازی، معماری اسلامی، هفت، مسجد، وحدت در کثرت، کثرت در وحدت