تحلیل نقش حضور آب در معماری مساجد ایران

آب به عنوان یکى از اساسى ترین عناصر طبیعى در شکل گیرى و کمال معمارى ایران، از روزگارهاى کهن ایفاگر نقش ارزشمندى بوده است. درک مفهوم آب در است. درک قوانین فیزیکی رفتار آب، احساسات ما در مقابل کنش و واکنش آب، و مهمتر از همه نقش و تمثیل و ارتباط آن با » معماری آب « معماری، همان درک زندگی انسانها. آب با مفاهیمی ذاتی و مرتبط با تمامی خصوصیات فضاسازی و سیالیتش، مهمترین عنصری است که به بهانه حضورش در یک مکان، همه را بسویخود می کشد و توانایی ایجاد ترکیبی هماهنگ در غالب یک مفهوم را القا می کند. اگر معماری و آب با دقت و به شیوه ای خلاق در هم آمیزند، نیروی نهفته ایکه از این آمیزه متولد می شود، وصف نشدنی و نامحدود است . آب در شکل های هندسی در اکثر بناها متجلی می شود و به نوعی مرکزیت وحدت معماری در آب شکل می گیرد. مساجد به عنوان محل تأمل و عبادت، در کنارعنصر حیات بخش آب، پدیدار شدهاند، چرا که بدون آب، امکان ساخت و بهرهگیری از آنها وجود نداشته است. وجود آب در مسجد علاوه بر تأکید بر این جنبه، شاید بهقول مرحوم دکتر پیرنیا یادآور زیباییهای بهشت نیز باشد. به طور کلی آب در دو وضعیت در مساجد به کار گرفته شده است : الف( بعد نمادین آن که در این حالتبرای وضو آخرین تطهیر قبل از نماز استفاده میشود - - . ب( برای سایر مسائل طهارت . در فضای معنوی مسجد، وجود آبنما در حیاط بیشتر به دلیل جنبههای نمادین آن بوده اما در بسیاری از موارد خصوصاً در ایران جنبههای عملکردی آن از قبیلمحلی برای وضو خانه مورد توجه بوده است. اهمیت نمادین آب در فرهنگ مردم خاورمیانه، به عهد قبل از دوره اسلامی بر میگردد. وجود آبنما در صحن مسجد،تجلی دوباره مسجد را در خویش به نمایش می گذارد و نشانه ای است از پاکی و طهارت و یادآوری اینکه اگر کسی میخواهد به مسجد وارد شود ابتدا باید خویش را تطهیر کند. پس از پذیرفتن اسلام نیز در کنار هر مسجد پادیاوی افزودند تا پیش از گزاردن نماز پاک و صاف شوند. اینگونه پادیاوها که نام وضوخانه به خود گرفته بود، گاه چون گودال باغچه، گاه چون حوضخانه، و گاهی نیز تنها جوی ساده، و یا پاکنه و پایابی است که هرجا مسجدی هست، می توان دید . این مقاله سعی بر آن دارد تا عنصر حیاتی آب را از نظر مفاهیم کاربردی و نمادین مورد بررسی قرار دهد. ابتدا آفرینش آب و تأثیرش بر معماری و فرهنگ مورد توجه قرار گرفته است. سپس به تحلیل نقش حضور آب در مساجد جامع پرداخته شده است.

کلیدواژه ها:

آب ، معماری ، مسجد ، عناصر نمادین