مرتضی فرشباف - دانشگاه آزاد اسلامی واحد جلفا، دانشکده معماری، جلفا، ایران.
قادر علی پور - دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردستان، دانشکده معماری، اردستان، ایران.

در این مقاله برآنیم تا عوامل هویت بخشی معماری سنتی از جمله مسکن که از مهمترین عوامل می باشد را مورد بررسی قرار دهیم. وقتی بحث از هویت پیش می آید، دیدگاههای پیچیده و گاهی متضاد در ابعاد گسترده مطرح می شود. اکثر صاحبنظران هویت را مفهومی متغیر و شناور می دانند که در گذر زمان و در بازخورد باعواملی مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و... شکل می گیرد. بررسی سیر تکاملی این مفهوم در معماری ایران، به عنوان یکی از کلید های اصلی راه گشایامروز ما می باشد. با وجود همه پیچیدگی های مفهوم هویت و تلقی های متفاوت صاحبنظران از آن، بر کسی پوشیده نیست. در معماری معاصر ایران، این واژه دچاربحران گشته و به صورت مفهومی انتزاعی درآمده است. رنگ باختن مفهوم هویت، مختص حوزه معماری نمی باشد. همچنانکه این ضعف در حوزه های مختلففرهنگی، اجتماعی، ملی و غیره مشهود می باشد. معماری سنتی قبل از پیدایش تکنولوژی و مصالح جدید ساختمانی در تمام نقاط کشور و به هر شکل و به هر کیفیت نوع معماری افقی و با هویت بشمار می رفت که در طی سالیان دراز و قرنهای متمادی مصالح و شیوه های فنی ویژه خود را داشت. این نوع ساخت و ساز بومی بسیار بجا می نمود و به موقع و کاملا ارزنده و منطقی و گاه نیز بس شکوهمند بود و هنوز هم بعنوان یک معماری شریف و برخوردار از مقیاس انسانی دارایهمان ارزش و اعتبار است. تحلیل معماری ایرانی نشان می دهد که به رغم کثرت و تنوع و پیچیدگی بناها، اصول و مفاهیم و الگوهایی در طول زمان به گونه هایمختلف در این معماری بکار گرفته شده اند افزون بر آن این نتیجه بدست آمده که تکامل معماری ایران بیشتر بر تعالی اصولی و مفاهیم و الگوهای جدید در جریان نوعی فعالیت هوشمندانه و ماهرانه معماری استوار بوده است. با پذبرش این امر، میتوان در معماری امروز ایران نیز به همان اصول و مفاهیم و الگوها پرداخت و آنها را در جریان یک فعالیت خلاق تکامل بخشید و به پیش برد. با بررسی و تحلیل الگوهای تاریخ معماری ایران و عناصر اصلی تشکیل دهنده آنها این نتیجه حاصل می شود که این عناصر و الگوها اگر چه هر یک در دوره معینی از تاریخ معماری این سرزمین خلق شده اند لکن با حضور ممتد در دوره های بعدی، تکامل و پالایش یافته و دارای هویتی مستقل از زمان شده اند. مفهوم عامی را از یک الگو و یا یک عنصر در معماری ارائه می کنند که شأن تجریدی یافته و دارای تصویر ذهنی و حامل بار خاطره عاطفی است.

هویت ؛ مسکن ؛ معماری سنتی ؛ گونه شناسی