منصور پرمراد - دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت توسعه پایدار روستایی، دانشگاه پیام نور ارومیه
رضا قادری - استاد دانشگاه پیام نورارومیه

آلودگی آب یکی از مشکلات و چالش های مهم دنیا و ایران است. یکی از علل اصلی بیماریها و مرگ و میر در جهان آلودگی آب است. آب های سطحی و زیر زمینی هر دو در معرض آلاینده های مختلف قرار دارند. در صورتی که آب دارای طعم و بوی نامطلوبی باشد، نشان دهنده وجود مواد آلاینده در آب است. با توجه به ماهیت، منشا ورود آلاینده ها، طبیعی و یا انسان ساز بودن، تقسیم بندی های مختلفی برای آلاینده ها در نظر گرفته شده است. آلاینده های آب از نظر ماهیت به سه گروه مواد آلی، مواد معدنی و عوامل فیزیکی تقسیم می شوند. عمده آلاینده های آلی آب عبارتند از مواد شوینده، پساب صنایع غذایی، حشره کش ها و علف کش ها، مواد نفتی، شاخ وبرگ گیاهان و درختان و مواد آلی فرار، آلاینده های معدنی اصلی آب شامل اسیدیته ناشی از پساب صنایع، آمونیاک، کودهای شیمیایی، فلزات سنگین و نمک می باشند. آلاینده های معدنی موجب کدورت آب شده و در برخی موارد نیز به صورت ذرات معلق در آب قابل مشاهده هستند. تغییرات ناگهانی اسیدیته و دمای منابع آب تحت تاثیر فعالیت های انسانی نیز به عنوان آلودگی منابع آب از نوع فیزیکی در نظر گرفته می شود. همچنین برخی آلاینده ها مانند ویروس ها، باکتری ها و انگل ها منشاء بیولوژیکی دارند. اگر آلاینده ها از یک نقطه معین و قابل تشخیص وارد منابع اب شوند، به آنها منابع آلاینده نقطه ای گفته می شود. خروجی تصفیه خانه های فاضلاب و یا پساب صنایع از این نوع هستند. اما در بسیاری از موارد آلاینده ها از طریق مختلف و از نقاط مختلف و به صورت گسترده وارد منابع می شوند که تشخیص دقیق چگونگی و محل ورود آلاینده به منبع آب مشکل می باشد. آلودگی های ناشی از اراضی کشاورزی و یا آب های سطحی شهرها از نوع آلاینده های غیر نقطه ای هستند. کنترل و مدیریت آلاینده های غیر نقطه ای بسیار مشکل تر از آلاینده های نقطه ای می باشد ولی برای حفاظت از منابع آب، باید هر دو این موارد به طور صحیح کنترل و مدیریت شوند. وجود انواع مختلف آلاینده ها در آب، حیات اکوسیستم و نیز بهداشت و سلامت انسان را تحت تاثیر قرار می دهد. در کشورهای فقیر از هر 5 کودک یک نفر قابل از 5 سالگی می میرد، که دلیل اصلی آن نیز عفونت و بیماری های ناشی از آب آلوده است. آلاینده ها زندگی جانوار آبزی و سایر موجودات را با خطرات جدی مواجه می سازد. تاکنون گونه های بسیاری از موجودات آبزی به ویژه در رودخانه ها در اثر آلودگی از بین رفته اند. وجود آلاینده ها، مناظر طبیعی و پیکره های آبی را زشت و نامطلوب می نماید و می تواند اثر نامطلوبی در جذب گردشگران داشته باشد. هر گاه منابع آلاینده به رودخانه ای با آب زیاد تخلیه شود، در صورتی که میزان آلودگی بیش از حد نباشد، به علت رقیق شدن، غلظت آلودگی ها کمتر می شود. همچنین در اثر برخی از واکنش های فیزیکی و شیمیایی مانند ته نشست، ترکیب و تجزیه بخشی از آلودگی ها از بین می رود. این موضوع تحت عنوان توان خودپالایی روخانه ها مطرح می شود. اما در صورتی که این میزان آلودگی بیش از حد مجاز باشد، رودخانه نخواهد توانست آن را رقیق نماید و آلودگی به بخش های مصرف کننده منتقل خواهد شد. بسیاری ازرودخانه های کشور مانند کارون، زاینده رود، سفید رود علاوه بر مسائل کمی گرفتار تخریب کیفیت منابع آب می باشند. پمپ بنزین ها و مخازن زیر زمینی ذخیره فرآورده ها و مشتقات نفتی به دلیل عدم انجام پایش های لازم و پوسیدگی جدار آنها، به طور مرتب محیط و به ویژه منابع آب زیر زمینی را آلوده می نمایند. در بیشتر روستاهای کشور، فاضلاب های خانگی در سطح کوچه ها و انهار روباز جاری بوده یا از طریق چاه های جذبی دفع می شوند. این نوع تخلیه فاضلاب ها آلودگی منابع آب زیر زمینی و سطحی را به دنبال داشته است. همچنین شیرابه های ناشی از فضولات دامی که دارای مقدار زیادی ازت و موجودات ریززنده می باشند، منابع آب را آلوده می نمایند. به طور معمول این منابع آلاینده نیز بیماری زا می باشند. با محدود کردن منشاء آلاینده های آب می توان تا حد زیادی به بهبود کیفیت منابع آبی کمک نمود. استفاده از مواد شوینده و بهداشتی به صورت کنترل شده و در حد نیاز، محدود کردن استفاده از کودهای شیمیایی و آفت کش ها و حشره کش ها و عدم تخلیه آلاینده های نفتی روی زمین های نفوذپذیر و منابع آب روان می تواند تا حد زیادی از ورود آلاینده به سیستم های آبی جلوگیری می کند. همچنین باید محل زندگی و چرای دام های محلی حتی الامکان دور از منابع آبی باشد تا از ورود فضولات آنها به آب های سطحی جلوگیری شود. فاضلاب صنایع، کارگاه های کوچک و رستوران ها و غذاخوری ها محتوی مقادیر زیادی آلاینده های آلی و غیرآلی است، که نباید به طور مستقیم و بدون تصفیه به رودخانه و دریاچه ها تخلیه گردند.

آلاینده های آب ، انواع آلودگی آب ، آلاینده های آلی ، آلاینده های آلی پایدار