شیوا اکبری - دانشجوی کارشناسی ارشد زراعت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان

پایداری یکی از مولفه های اصلی تولید محصولات کشاورزی می باشد که امنیت غذایی و بهره مندی از منابع تولیدی را برای نسل های کنونی و آینده در پی خواهد داشت. انتخاب تناوب زراعی از جمله روش هایی است که می تواند تاثیر مستقیم بر مدیریت پایدار در بخش کشاورزی داشته باشد و می تواند موجب حفاظت از خاک و آب شده و راندمان اقتصادی را در سطح مزرعه افزایش دهد. به عبارتی یکی از مهم ترین اصول در توسعه پایدار زیربخش زراعت، رعایت تناوب زراعی است. توالی کشت گیاهان زراعی مختلف با نظم و ترتیب خاصی در یک دوره 2 یا 3 ساله و حتی طولانی را تناوب زراعی گویند. تناوب زراعی از طریق تداوم پوشش گیاهی خاک، کارآیی بیشتر مصرف آب، حفظ عناصر غذایی خاک، افزایش مواد آلی خاک و ثبات خاکدانه ها ،کاهش آفات و بیماری ها و کنترل بهتر علف های هرز باعث افزایش راندمان تولید و عملکرد می گردد. استفاده از تناوب زراعی چهارچوب اصلی کنترل پایدار علف های هرز را تشکیل می دهد چون گیاهان زراعی توسط گونه های خاصی از علف های هرز که دارای تشابه در عادت های رشد با آن ها می باشند تحت تاثیر قرار می گیرند لذا با کاشت متناوب محصولات مختلفی که در زمان رسیدگی و تاریخ کاشت، توان رقابت و نیازهای غذایی متفاوتی داشته باشند می توان در رشد و تولید مثل گونه های معینی از علف های هرز خلل ایجاد نمود. تناوب های رایج در استان های کشور، بر گیاه غالب در نظام زراعی استوار است و براساس دو گروه مبتنی بر غلات زمستانه و برنج قابل تشخیص است. باید توجه داشت تناوب های زراعی رایج در کشور از تنوع مناسبی برخوردار نبوده و طول دوره آن ها کوتاه است و این امر باعث ناکارآمدی این تناوب ها می شود. تناوب های رایج از نظر میزان پوشش زمین، تاثیر بر فشردگی خاک و بهبود ساختمان خاک، کارآیی قابل قبولی ندارند و از آنجا که نظام زراعی اصلی کشور مبتنی بر گندم می باشد لذا شکل گیری اکثر نظام های تناوبی و ایجاد تنوع زیستی زراعی بر این محصول استوار است. آزمایشات تناوبی طولانی مدت حاکی از آن اند که تناوب به تنهایی قارد به تامین و بازگرداندن عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان نمی باشد. لذا تلفیق دو عامل تناوب و کوددهی ضمن افزایش عملکرد، یک حالت تعدیل کنندگی بر عملکرد نیز دارد.

تناوب زراعی، تنوع زیستی، توسعه پایدار، علف هرز، عملکرد