حسن آهار - کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، گروه شهرسازی، قزوین، ایران
سیدامیر منصوری - دکتری شهرسازی، استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه تهران

الگوی رشد و توسعه کالبدی یا شکل شهر به عنوان الگوی فضایی فعالیت های انسان در برهه خاصی از زمان تعریف می شود و به دو دسته اصلی گسترش افقی یا پراکندگی شهری (Sprawl) و الگوی شهر فشرده (Compact city) تقسیم می گردد، و در دهه های اخیر شهرها به صورتی بی برنامه رشد کردند و محدوده های شهری در مدت کوتاهی به چندین برابر وسعت اولیه خود رسیده اند، توسعه آنها در قطعاتی مجزا، بدون برنامه ریزی، تنگ و جسته و گریخته بوده است که الگوی گسترش یا پراکنش افقی شهری (Sprawl) از ویژگی های اصلی آنها شده است و موضوعی قابل توجه در میان برنامه ریزان و سیاست گذاران در سراسر جهان گشته است. شناخت الگوی توسعه کالبدی شهر به منظور هدایت آن در راستای توسعه پایدار شهری امری اساسی است. محدوده مورد مطالعه در این پژوهش شهر مراغه و روش تحقیق تحلیلی – تطبیقی است. این تحقیق که با هدف شناخت و اندازه گیری الگوی رشد کالبدی – فضایی مراغه در دوره های مختلف تهیه شده است، از روش های کمی یعنی درجه تجمع (موران، گری) ضریب آنتروپی، ضریب جینی، هلدرن و تراکم استفاده شده است. نتایج به دست آمده از پژوهش نشان می دهد که شهر مراغه از نظر رشد کالبدی و فضایی در گذشته رشدی آرام و فشرده داشته که با شروع شهرنشینی سریع یعنی از سال 1355 تا 1365 رشد شتابان شهری شروع شده به طوری که مساحت شهر در این دوره 16.5 برابر افزایش یافته است که از این دهه رشد بدقواره شهری (Sprawl) رخ داده و تا دهه 1385 توسعه و گسترش شهر به صورت پراکنده ادامه یافته است، با توجه به نتایج پژوهش، برای تغییر نوع رشد شهر و دستیابی به توسعه پایدار شهری الگوی رشد فشرده به عنوان الگوی توسعه آتی پییشنهاد می شود.

الگویی گسترش شهری، پراکندگی شهری، رشد فشرده، مدل های کمی، شهر مراغه