محسن احدنژاد روشتی - استادیار گروه جغرافیای دانشگاه زنجان
سمیه علیپور - دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه زنجان

با شکل گیری بافت های نامناسب در حاشیه شهر و با گذشت زمان با توجه به نامناسب بودن مصالح مورد استفاده و غیراصولی بودن، بافت موجود به بافتی فرسوده تبدیل می شود که در مواقعی با اسکان غیررسمی همراه است و دارای تراکم بالای جمعیتی که نیازمند مواجهه سریع و جدی در خصوص ساماندهی وضع موجود آن ها می باشد. بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری، موضوعی پیچیده، چندوجهی و میان بخشی با ابعاد گوناگون کالبدی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی می باشد که نیازمند توجه به تمامی جنبه ها به خصوص جنبه های اجتماعی و فرهنگی ساکنین موجود این بافت ها در زمان مواجهه و یا نوسازی آنها ضروری می باشد. هدف این پژوهش بررسی فرآیند شکل گیری بافت فرسوده در منطقه اسلام آباد و در نهایت ارزیابی نتایج طرح تخریب و پاکسازی منطقه بعد از گذشته دو دهه از ابتدای طرح می باشد. نوع پژوهش کاربردی و روش آن تحلیلی – توصیفی و گردآوری اطلاعات صورت کتابخانه ای، اسنادی و میدانی می باشد جهت ارزیابی از اطلاعات آماری اداره ساماندهی در خصوص جمعیت منتقل شده از واحدهای تخریب شده منطقه بافت فرسوده استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که بافت فرسوده در منطقه اسلام آباد از سال 1311 با ثبت تپه مرادآب به عنوان مرتع مشاع قریه بیلقان و با هجوم مهاجران با ریشه روستایی به آن شکل گرفته، از سال 1347 با اعلام تپه به عنوان اراضی ملی از سوی وزارت منابع طبیعی منطقه مستعد شکل گیری سکونتگاه غیرقانونی شده است و با گذشت چندین سال در سال 1370 بافت موجود در منطقه با توجه به عدم رعایت اصول و ضوابط شهرسازی به بافتی فرسوده تبدیل شده است. منطقه با توجه به بافت فشرده خود تعداد زیادی جمعیت را در خود جای داده بود که با شروع طرح جمعیت زیادی منتقل شدند. طرح تخریب و پاکسازی منطقه نیز از سال 1374 با دستور رئیس جمهور وقت برای محدوده 72 هکتاری بافت فرسوده آغاز شده در مدت 17 سال از شروع طرح تعداد 14512 نفر تا سال 1380 و 15056 نفر تا پایان سال 1391 که جمعاً 29568 نفر از منطقه بافت فرسوده منتقل شده اند.

ارزیابی، بافت فرسوده، نوسازی، تخریب، پاک سازی، جمعیت، اسلام آباد