پیمان کریمی سلطانی - دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی دانشگاه رازی کرمانشاه

توسعه ی سریع فیزیکی شهرها در حوضه های آبخیز و گسترش بی رویه ی شهرها در حریم رودخانه ها، مسیل ها و خشکه رودها، در سال های اخیر شدت بیشتری یافته است و پیامدها و خسارات ناشی از طغیان رودهای شهری نیز چند برابر شده است. اصولاً رودخانه ها و حتی خشکه رودها به صورت دوره ای طغیانی شده و اراضی اطراف و بسترهای استثنایی خویش را زیر آب می برند؛ در این بین، شکل گیری و گسترش شهرنشینی و به تبع آن تغییرات وسیع کاربری اراضی اطراف رودخانه ها، دوره ی برگشت طغیان ها و همچنین مقدار زمان تمرکز آبها در درون حوضه های آبریز را تا چند برابر کاهش می دهند. در این مقاله ی مروری، به دنبال بررسی تاثیرات تغییر کاربری وسیع اراضی کشاورزی و مرتعی به زمین های شهری و همچنین، پیامدهای تجاوز به حریم و بستر رودها و مسیل ها توسط اجزای شهری و بالاخره بررسی نقش این تغییرات در شکل گیری و بروز سیلابهای شهری هستیم. شکل گیری و گسترش شهرها مترادف با تغییر کاربری اراضی می باشد و تغییر کاربری اراضی مترادف با افزایش خیابانها، خانه ها، تاسیسات، امکانات شهری و در مجموع افزایش سطوح غیرقابل نفوذ می باشد. در طی این فرآیند مقدار آب و فاضلاب ناشی از بارشها که قبلاً در حوضه های آبریز به درون زمین نفوذ کرده و سفره های آبهای زیرزمینی را به وجود می آورد به رواناب تبدیل و سبب آبگرفتگی خیابان ها و کوچه ها می شود. از سوی دیگر سطوح سیمانی، آسفالته، ایزوگام و بتونی زمان تمرکز آبها را چندین برابر کاهش و تعادل بین تجمع روانابها و خروج آنها از حوضه های شهری را مختل نموده است. توسعه و گسترش فیزیکی شهرها، کمبود فضا و سودجویی دلالان اراضی شهری، منجر به تجاوز به حریم و بستر رودها و دخالت و دستکاری های متعددی در درون و بستر رودخانه و اراضی پیرامونی آنها شده است. برداشت شن و ماسه از بستر رودها منجر به هم خوردن سیستم هیدرولیکی آنها شده و طغیانی شدن آن را در پی دارد. ایجاد دیواره های طولی (در صورتی که با مطالعات دقیق اولیه همراه نباشد)، پرنمودن و کاهش فضای بستر رودها و مسیل ها، ریختن زباله ها و نخاله های ساختمانی و همچنین ساماندهی غیرعلمی رودخانه ها، فرآیند خروج طبیعی و به موقع روانابهای ناشی از بارشها را با مشکل مواجه کرده و طغیانی شدن رودخانه و بالاخره به زیرآب رفتن اماکن و تاسیسات شهری را به دنبال دارد.

توسعه شهرها، سیلابهای شهری، بستر و حریم رودها، ساخت و سازهای شهری، سطوح نفوذناپذیر