یحیی بازیاری زاده - جمعیت هلال احمر استان هرمزگان
یوسف دریانورد - شهرداری بندر درگهان

بیان موضوع: روند رو به رشد وقوع سوانح در جهان و ایران در کنار افزایش جمعیت و کاهش منابع، روند مدیریت سوانح را با چالش‌های جدی و جدیدی مواجه نموده است. در رویکرد سنتی مدیریت سوانح، نهادهای رسمی امدادرسان یگانه متولیان مدیریت سوانح و سانحه‌دیدگان مصرف‌کنندگان محض خدمات این نهادها بوده که کندی روند امدادرسانی و نارضایتی موردی سانحه‌دیدگان در سایه افزایش توقعات، از ویژگی‌های این رویکرد می‌باشد. مهم‌ترین تمایز رویکرد سنتی با رویکرد جامعه‌محور که مورد نظر نگارنده در این مقاله می‌باشد، ضعف ساختاری برنامه‌های پیشگیرانه و کاهش اثرات در رویکرد سنتی و در نتیجه افزایش آسیب‌پذیری‌ها و به تبع آن هزینه‌ها و زمان مراحل پاسخگویی، بازتوانی و بازسازی از مراحل پس از وقوع سوانح در چرخه مدیریت بحران می‌باشد. رویکرد جامعه محور با خلق فرصت‌های تعامل دو سویه در ابعاد مختلف، علاوه بر توسعه ظرفیت‌های ارزنده‌ای برای برنامه‌های پیشگیرانه، زمینه تعامل، همکاری و مشارکت متقابل سانحه دیدگان را با نهادهای رسمی امدادرسان فرآهم می آورد.فرضیات، مواد و روش: این مقاله بر پایه واکاوی تجارب جامعه‌محور مدیریت عملیات‌های امداد و نجات در زمین‌لرزه‌های دهه هشتاد شهرستان قشم توسط جمعیت هلال احمر با محوریت الگویی مبتنی بر مشارکت شهروندان روستاهای سانحه دیده در مقایسه با عملیات‌های مشابه در استان هرمزگان و همکاری و مشارکت سازنده شهروندان در الگوی قشم از طریق تعامل متقابل شوراهای اسلامی روستاهای زلزله زده با جمعیت هلال احمر این شهرستان در فرآیند امدادرسانی بعنوان وجه ممیزه آن با سایر عملیات‌ها تدوین گردیده است. نتایج: واکاوی نتایج عملیات‌های امدادی و روند امدادرسانی در زمین لرزه‌های دهه هشتاد جزیره قشم که با یک رویکرد جامعه محور در تعامل با شوراهای اسلامی این روستاها به انجام رسید نشان داد که این عملیات‌ها از سرعت و کیفیت مناسب‌تری برخوردار و طی شدن مراحل چرخه مدیریت بحران از حیث تحقق اهداف و مدت زمان طول کشیدن هر مرحله، روند منطقی را طی نموده و نتایج پایدارتری به دنبال داشته است. مطالعه بیشتر این مدل و استفاده از آن در سایر مناطق سانحه دیده می‌تواند مزایای رویکرد جامعه محور در مدیریت سوانح را توسعه بخشیده و بر سرعت و کیفیت امدادرسانی افزوده و با تعریف و تعمیق برنامه‌های پیشگیرانه مبتنی بر مشارکت‌های داوطلبانه محلی، زمینه کاهش اثرات بلایا و آسیب‌پذیری جوامع را بیش از پیش فرآهم آورد.

مدیریت جامعه‌محور سوانح، کاهش اثرات، آسیب‌پذیری، پیشگیری