مسئولیتهای زیست محیطی شرکتهای نفت و گاز در حقوق بین الملل

با رشد روزافزون فعالیتهای شرکتهای چندملیتی در حوزه نفت و گاز به ویژه در کشورهای در حال توسعه، مسئله مسئولیت پذیری زیست محیطی این شرکتها به یکی از چالشهای جدی در حقوق بین الملل تبدیل شده است. این مقاله به بررسی چارچوبهای حقوقی بین المللی در خصوص مسئولیتهای زیست محیطی شرکتهای نفت و گاز می پردازد و تلاش دارد با تحلیل انتقادی اسناد بین المللی، رویه های قضایی و مطالعات تطبیقی ضعف ها، چالش ها و راهکارهای اجرایی در این زمینه را روشن سازد. فرضیه اصلی مقاله آن است که چارچوب موجود در حقوق بین الملل محیط زیست به دلیل فقدان تعهدات الزام آور، نبود ضمانت اجرای موثر و تمرکز صرف بر دولت ها در تضمین رعایت استانداردهای زیست محیطی توسط شرکتهای چندملیتی ناکارآمد بوده و نیازمند بازنگری بنیادین است. بر این اساس این تحقیق پیشنهاد می دهد که ایجاد سازوکارهای الزام آور بین المللی، از جمله دادگاه محیط زیست، تعهدات قابل سنجش مسئولیت مستقیم شرکتها و شفافیت اطلاعات زیست محیطی می تواند به ارتقای پاسخگویی شرکتها و تحقق اهداف توسعه پایدار کمک کند. روش تحقیق این مقاله توصیفی - تحلیلی با بهره گیری از روش تطبیقی و مطالعه موردی است. در این راستا دو پرونده شاخص شامل پرونده شورون (تکزاکو) در اکوادور و شل در نیجریه به عنوان نمونه های بارز نقض تعهدات زیست محیطی توسط شرکتهای نفتی مورد تحلیل حقوقی قرار گرفته اند. تحلیل این دو پرونده بر اساس اصول بنیادین حقوق بین الملل محیط زیست مانند «اصل آلودگیزا باید بپردازد»، «اصل احتیاط» و «اصل توسعه پایدار» صورت گرفته و نشان داده شده است که در غیاب سازوکارهای الزام آور و نظارتی کارآمد، شرکتها از پاسخگویی حقوقی می گریزند. در نتیجه تنها از طریق تحول در ساختار تعهدات حقوقی، ارتقای ظرفیت های نهادی در سطح ملی و بین المللی و پذیرش نقش مستقل برای شرکت ها در نظام حقوق بین الملل می توان به سمت نظامی موثر برای حمایت از محیط زیست در برابر فعالیت های نفت و گاز حرکت کرد.