هوش مصنوعی و خلاقیت تحصیلی: افزایش یا کاهش توانمندی های نوآورانه دانش آموزان

ورود گسترده ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی (AI) به کلاس های درس و بسته ابزار دانش آموزان پرسش های مهمی درباره تاثیر این فناوری بر خلاقیت تحصیلی برانگیخته است. این مقاله با هدف بررسی شواهد نظری و تجربی موجود پیرامون رابطه هوش مصنوعی و خلاقیت دانش آموزان، چارچوب مفهومی مناسب و پیامدهای آموزشی را ارائه می دهد. مبانی نظری شامل دیدگاه های سنتی خلاقیت، نظریه های یادگیری سازنده و نقش ابزارهای فناوری در فرایند تولید ایده هاست. مرور پیشینه نشان می دهد که دسترسی به ابزارهای تولیدی (Generative AI) می تواند در نقش «هم افزاینده ایده» به ویژه برای دانش آموزان کم تر خلاق مفید باشد، اما هم زمان خطر «تسریعی» یا «هموارسازی» (flattening) خلاقیت دانش آموزان بسیار خلاق را در پی داشته و وابستگی شناختی و کاهش تمرین مهارت های مبتکرانه را به همراه دارد (Doshi et al., ۲۰۲۴; Oregon State, ۲۰۲۵). یافته های تجربی نشان می دهد که اثربخشی ابزارهای AI بر خلاقیت بستگی شدید به چارچوب آموزشی، راهنمایی معلم، طراحی وظایف و سطح مهارتی دانش آموزان دارد (Lin et al., ۲۰۲۴; Wang, ۲۰۲۴). در بخش بحث، مزایا (ایده پردازی سریع، شخصی سازی، دسترسی به منابع) و معایب (کاهش تمرین مهارت های تفکر، تقویت تنبلی شناختی، مخاطرات اخلاقی) بازتاب شده و راهکارهای آموزشی برای حداکثرسازی مزایا و کاهش مخاطرات ارائه می گردد. پیشنهادها شامل تدوین دستورالعمل های استفاده پداگوژیک از AI، آموزش معلمان، طراحی تکالیف مبتنی بر فرآیند و پژوهش های طولی برای سنجش اثرات بلندمدت است. این مقاله برای پژوهشگران آموزش، مدیران مدرسه و سیاست گذاران آموزشی مفید است.

کلیدواژه ها:

هوش مصنوعی ، خلاقیت تحصیلی ، تولید مصنوعی (Generative AI) ، طراحی آموزشی ، وابستگی شناختی ، فناوری آموزشی