تاثیر آموزش مهارت های تنظیم هیجان بر کاهش اضطراب و بهبود عملکرد تحصیلی دانش آموزان

پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر آموزش مهارت های تنظیم هیجان بر کاهش اضطراب و ارتقای عملکرد تحصیلی دانش آموزان انجام شد. در دهه های اخیر، تنظیم هیجان به عنوان یکی از مولفه های بنیادی هوش هیجانی در ادبیات روان شناسی تربیتی و عصب روان شناسی شناختی مورد توجه ویژه قرار گرفته است، زیرا توانایی فرد در شناسایی، تعدیل و ابراز هیجان ها به شیوه ای سازگارانه نه تنها در حفظ سلامت روانی، بلکه در بهینه سازی یادگیری و انگیزش تحصیلی نقش تعیین کننده دارد. اضطراب تحصیلی، به ویژه اضطراب امتحان، از مهم ترین عواملی است که با فعال سازی بیش از حد محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–آدرنال (HPA) و ترشح زیاد کورتیزول، کارکرد حافظه کاری و توجه متمرکز را مختل می کند و منجر به افت عملکرد شناختی و تحصیلی می گردد. آموزش تنظیم هیجان از مسیرهای شناختی–رفتاری و مبتنی بر ذهن آگاهی می تواند با تقویت ارتباط هم زمان آمیگدال و قشر پیش پیشانی (PFC)، کاهش واکنش پذیری هیجانی و افزایش ظرفیت کنترل شناختی، اضطراب را مهار کند و سازوکارهای خودکارآمدی تحصیلی را فعال سازد.در این مطالعه شبه تجربی با طرح پیش آزمون–پس آزمون و گروه کنترل، نمونه ای از ۱۲۰ دانش آموز پایه نهم شهر تهران به صورت تصادفی انتخاب و در دو گروه آزمایش (۶۰ نفر) و کنترل (۶۰ نفر) تقسیم شدند. گروه آزمایش طی دوازده جلسه ۹۰ دقیقه ای، آموزش مهارت های تنظیم هیجان مشتمل بر شناسایی هیجان، پذیرش هیجان، بازسازی شناختی، ذهن آگاهی و راهبردهای مقابله سازگارانه را دریافت کردند. ابزارهای گردآوری داده ها شامل پرسشنامه اضطراب تحصیلی احمدی (۱۳۹۶)، مقیاس تنظیم هیجان گراس و جان (۲۰۰۳) و معدل درسی نیم سال بودند. تحلیل داده ها با روش کوواریانس چندمتغیره (MANCOVA) انجام شد. یافته ها نشان داد تاثیر آموزش تنظیم هیجان بر کاهش اضطراب تحصیلی معنادار است (p<۰.۰۱) و بهبود معنی داری در عملکرد تحصیلی و تمرکز شناختی دانش آموزان مشاهده شد. همچنین بررسی های ثانویه نشان دادند که راهبرد «بازارزیابی شناختی» بیشترین سهم را در ارتقای خودکارآمدی تحصیلی و کاهش فشار روانی دارد، در حالی که راهبرد «سرکوب هیجان» با افت عملکرد علمی و افزایش تنش هیجانی همبستگی منفی داشت.نتایج این پژوهش تاکید می کند که آموزش نظام مند تنظیم هیجان می تواند یکی از محورهای اصلی برنامه های یادگیری اجتماعی–هیجانی (SEL) و پیشگیری از مشکلات روانی در مدارس باشد. بدین ترتیب، طراحی واحدهای درسی مبتنی بر آموزش هیجانی و تربیت معلمان با صلاحیت هیجانی برای ارتقای سلامت ذهنی و بهبود کیفیت یادگیری ضروری است. چنین برنامه هایی با هدایت هیجان در مسیر رشد شناختی، موجب کاهش اضطراب، افزایش انگیزش درونی، و تقویت پایداری تحصیلی می گردند؛ و می توانند زیربنای شکل گیری مدارس هوشمند هیجانی و محیط های یادگیری سالم را فراهم کنند.

کلیدواژه ها:

تنظیم هیجان ، اضطراب تحصیلی ، عملکرد تحصیلی ، هوش هیجانی ، ذهن آگاهی ، یادگیری اجتماعی–هیجانی (SEL) ، خودکارآمدی تحصیلی ، قشر پیش پیشانی (PFC) ، آمیگدال ، بازسازی شناختی