مطالعه تجربی اثر رنگ کلاس درس بر خلق و انگیزش تحصیلی دانش آموزان

زمینه و هدف: محیط فیزیکی کلاس درس، به عنوان فضایی که بخش قابل توجهی از فرآیند یادگیری در آن اتفاق می افتد، فراتر از یک فضای خنثی عمل می کند. یکی از مولفه های کلیدی این محیط، رنگ است که می تواند از طریق تاثیرات روان شناختی خود، مستقیما بر وضعیت خلقی، سطح توجه و در نهایت انگیزش تحصیلی دانش آموزان اثر بگذارد. هدف این مقاله تحلیلی-مروری، بررسی جامع مطالعات تجربی انجام شده در زمینه اثرات مستقیم رنگ های مختلف (مانند آبی، زرد، قرمز و سبز) در فضای آموزشی بر دو متغیر حیاتی: خلق وخو (Mood) و انگیزش تحصیلی (Academic Motivation) دانش آموزان دوره های مختلف تحصیلی است. روش شناسی: این مطالعه با رویکرد تحلیلی-مروری (Analytical-Review) انجام شده است. جستجو در پایگاه های اطلاعاتی فارسی زبان (شامل مگ ایران، نورمگز، سیویلیکا و پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران) با استفاده از کلیدواژه های اصلی (نظیر رنگ کلاس، انگیزش، خلق، محیط آموزشی و روان شناسی محیطی) متمرکز شد. مقالات تجربی و شبه تجربی منتشر شده در بازه زمانی ۱۳۸۰ تا ۱۴۰۲ که به طور مستقیم تغییر رنگ فضای کلاس و اندازه گیری تاثیر آن بر خلق یا انگیزش را هدف قرار داده بودند، غربالگری و مورد سنتز انتقادی قرار گرفتند. یافته ها: تحلیل شواهد نشان می دهد که رنگ ها اثرات متفاوتی بر سیستم عصبی و خلقی دانش آموزان دارند. به طور مثال، رنگ های با طول موج کوتاه تر مانند آبی و سبز، با ایجاد حس آرامش، تمرکز پایدار و کاهش اضطراب، تاثیر مثبتی بر پایداری انگیزه و خلق مثبت دارند (هاشمی و کریمی، ۱۳۹۸). در مقابل، رنگ هایی مانند قرمز و زرد روشن، در حالی که ممکن است توجه آنی را افزایش دهند، در استفاده طولانی مدت می توانند منجر به افزایش سطح تحریک پذیری، کاهش تمرکز پایدار و کاهش خلق مثبت شوند (نوروزی و مرادی، ۱۴۰۱). همچنین، تاثیر رنگ با بافت فیزیکی و سطح نوردهی (Luminance) محیط در تعامل است و یک اثر مطلق و مستقل نیست. نتیجه گیری: نتایج موید آن است که طراحی محیط های آموزشی باید بر اساس اصول روان شناسی رنگ و با ملاحظات تجربی صورت پذیرد تا نه تنها از لحاظ زیبایی شناختی، بلکه از نظر عملکردی نیز از اهداف آموزشی حمایت کند. ترکیب متوازن رنگ های آرامش بخش (برای زمینه اصلی) و رنگ های محرک (برای نقاط کانونی و تجهیزات) می تواند یک محیط بهینه برای ارتقاء همزمان خلق مثبت و انگیزش تحصیلی فراهم آورد.

کلیدواژه ها:

• رنگ کلاس درس ، روان شناسی محیطی ، خلق وخو ، انگیزش تحصیلی ، آموزش و پرورش ، طراحی فضاهای آموزشی