تبیین بیش متنیت رساله صراط الخط سلطانعلی مشهدی با نگاه به پیش متن های تاثیرگذار بر آن
- سال انتشار: 1403
- محل انتشار: دوفصلنامه نگارینه هنر اسلامی، دوره: 11، شماره: 28
- کد COI اختصاصی: JR_NIAMG-11-28_011
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 53
نویسندگان
دانشکده هنر تهران مرکزی
دانشیار گروه نمایش واحد تهران مرکزی دانشگاه آزاد اسالمی
واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
خوشنویسی هنر زیبانویسی و ایجاد هماهنگی بصری با حروف است و خط نستعلیق، به عنوان «عروس خطوط اسلامی»، ترکیبی ظریف و روان از خطوط نسخ و تعلیق محسوب می شود. این خط تحولات فرمی و زیبایی شناختی متنوعی را از سر گذرانده است که تحت تاثیر عواملی ذیل عنوان پیش متن از آنها یاد می شود. هدف پژوهش پیش رو، بررسی چگونگی، شرایط و نوع اثرگذاری پیش متن ها بر این تحولات، با استفاده از متن رساله صراطالخط، به عنوان نمونه موردی است از اینرو با استفاده از روش بیش متنیت ژرار ژنت مواردی از پیشمتن های مذهبی، گرایشات به تصوف، اهمیت حامیان هنری و حلقه فرهنگی هرات در رساله صراطالخط سلطانعلی مشهدی مورد بررسی قرار گرفته است . بیشمتنیت روشی است ابداع «ژراژ ژنت» که خود، یکی از پنج شاخه ترامنیت است و به رابطه برگرفتگی متون می پردازد و پیشمتن های اثرگذار در بهوجود آمدن یک بیشمتن را بررسی می کند. ترامتنیت روابط نظام یافته یک متن را با متن های دیگر مورد واکاوی قرار می دهد خواه، متن کلامی و خواه، متن تصویری و غیرکلامی باشد. این پژوهش یکی از آثار اصیل خوشنویسی ایرانی را به مثابه یک بیش متن در رابطه با جامعه فرهنگی- هنری هرات عصر تیمور، از راه بررسی پیش متن هایی که موجب برساختگی آن شدهاست، در چارچوب بیشمتنیت ژنت مورد واکاوی قرار می دهد و سعی دارد به دو پرسش پاسخ گوید: ۱)کدام پیش متن ها در ایجاد صراط الخط دخیل بوده اند؟ ۲) انواع برگرفتگی پیش متن های موثر چگونه در متن صراط الخط نمود یافته است؟ این پژوهش با استفاده از دادههای کتابخانهای و الکترونیک، به روش کیفی انجام شده؛ بررسی داده ها بصورت تصیفی، تحلیلی و تاریخی بوده و از منظر هدفمندی، بنیادین است. برمبنای یافته های این مقاله، بیشمتن تشیع به گونه ای تثبیت شده و در تلفیق با گرایشات صوفیانه در متن صراطالخط بروز و ظهور کرده؛ نیز برخی عناصر همچون تاکید بر عزلت و خلوت گزینی، چشم باطن، تعلیم نزد استاد و اهمیت مشق و تمرین، که خود یادآور اصول و مبانی تصوف است، در بیشمتن صراطالخط بر پایه همانگونگی نشان داده شده است. اما مواردی همچون چگونگی تراشیدن قلم، نوع کاغذ، مهره کشیدن، آهار زدن و ... نیز پیشمتن کارگاه های هنری هرات در قالب تراگونگی در متن صراط الخط حضور دارند.کلیدواژه ها
بیشمتنیت, پیش متن, رساله صراط الخط, حلقه فرهنگی هرات, ژرار ژنتاطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.