حقوق بین الملل فضا و بهره برداری از منابع طبیعی اجرام سماوی

امکان بهره برداری از منابع طبیعی و معدنی موجود در اجرام سماوی مسائل حقوقی مهمی را نیز در عرصه بینالمللی پیش کشیده است. از جمله اینکه چه اصول و قواعدی باید بر بهره برداری از این منابع حاکم باشد؟ آیا می توان قائل به حق مالکیت بر منابع استخراج شده برای شرکتها بود؟ آیا این فعالیت ها متناسب با وضعیت حقوقی فضا به عنوان قلمروی تمام بشریت خواهد بود؟ مقاله حاضر با روش توصیفی-تحلیلی در صدد است تا با بررسی قواعد موجود حقوق بین الملل فضا و تجربه های مشابه این مسئله در کنوانسیون حقوق دریاها به پاسخی برای این پرسشها دست یابد. به طور کلی می توان به معاهده فضا و موافقت نامه، ماه به عنوان منابع حقوق بین الملل موجود در حوزه بهره برداری از منابع ماورای جو اشاره کرد. معاهده فضا اگرچه از حمایت جامعه بینالملل برخوردار است، اما با وجود ابهاماتی خصوصی در راستای بهره برداری از فضا کرده اند. برخی دولت ها اقدام به تدوین مقررات داخلی جهت حمایت حقوقی از این دست فعالیتها کرده اند. در ابتدا ایالات متحده آمریکا و پس از آن سه کشور لوگزامبورگ، امارات متحده عربی و ژاپن چهار کشوری هستند که تا کنون دارای قوانینی مرتبط با فعالیتهای تجاری در فضا هستند. با فرصتهای جدیدی که بهره برداری از منابع موجود در فضا پدید آورده است، پرسشها و مسائل جدیدی نیز ایجاد شده است که بخشی از آن ماهیت حقوقی دارد بدون شک عدم شناسایی یا پیش بینی چارچوبی حقوقی در سطح بینالمللی به منظور قاعده گذاری برای بهره برداری از منابع موجود در فضا نتایجی جز ایجاد بی نظمی و اختلافات در سطح بین المللی مدیریت و توسعه ناپایدار بهره برداری از منابع موجود در فضا و آثار زیانبار طبیعی و اجتماعی جهانی نخواهد داشت این دست مسائل با که در خود دارد پاسخ روشنی برای مسائل حقوقی به وجود آمده برای قانون گذاریهای داخلی قابل حل نیست و حتی ممکن است آن را تشدید کند. بنابراین طرح چارچوبی بین المللی برای بهره برداری از فضا ضرورتی بهره برداری از منابع معدنی اجرام سماوی ندارد از طرف دیگر موافقتنامه ماه اگرچه دارای قواعد صریح تری در خصوص استفاده از منابع معدنی ماورای جو است اما نتوانست موافقت جامعه بین الملل علی الخصوص کشورهای انکار نشدنی خواهد بود. یکی از الزامات حقوقی ای که به طور معمول در خصوص بهره برداری پیشرو در صنعت فضایی را به دست آورد در نهایت نتیجه گیری مقاله آن از منابع ماورای جو از آن یاد میشود به اشتراک گذاری منصفانه این منابع است. اصل انصاف را اغلب به عنوان نتیجه عملی عدالت میشناسند است که یکی از راه کارهای ممکن برای این مسئله اصلاح مفهوم میراث مشترک بشریت با توجه به الزامات تجاری خواهد بود؛ آنچنان که در خصوص کنوانسیون حقوق دریاها نیز با موافقتنامه ۱۹۹۴ صورت گرفت. و در رویه قضائی بین المللی نیز دیوان بینالمللی دادگستری در قضیه فلات قاره دریای شمال، از این اصل به عنوان راهنمایی برای تعیین تکلیف وضعیتهایی که دچار خلاء قاعده هستند بهره واژه های کلیدی حقوق بین الملل فضا - بهره برداری از منابع اجرام سماوی برده است. این اصل الزام میدارد که راه حل هر مسئله در توازنی میان قلمروی تمام بشریت - میراث مشترک بشریت مقدمه منافع دولت ها سازمانهای بین المللی جوامع و افراد یافت شود. بنابراین در مسئله بهره برداری از منابع ماورای جو اقتضای اصل انصاف برقراری توازنی در توزیع منافع و همچنین مسئولیتهای مرتبط با بهره برداری از منابع مذکور در فضای ماورای جو میان تابعان حقوق بین الملل و حتی میان نسلها است. مدیریت و استفاده از منابع طبیعی مستقر در فضای ماورای جو امروزه به یکی از چالشهای اصلی حقوق فضا تبدیل شده است. اهمیت یافتن استخراج و استفاده از منابع معدنی موجود در ماه سیارکهای نزدیک به زمین یا هرگونه منبع موجود دیگر در ماورای جو را میتوان به عوامل متعددی نسبت داد افزایش سطح بهره برداری از منابع طبیعی زمین افزایش تقاضا برای منابع معدنی و طبیعی از سوی اقتصادهای در حال توسعه و در نهایت توسعه فناوری هایی که استخراج منابع طبیعی از فضا را ممکن ساخته است از جمله مواردی است که این مسئله را پررنگ میسازد. ماموریتهای علمی فضایی امروزه بیش از پیش این باور را تقویت از محیط زیست وجود دارد که میتوان از مواد معدنی اجرام سماوی استفاده کرد. بر همین اساس کشورهایی همچون روسیه چین و آمریکا که در صنعت فضایی پیشگام هستند خود را برای کسب ثروت و استفاده تجاری از مواد معدنی همچنین حقوق فضا از سوی دیگر در خصوص بهره برداری از منابع ماورای جو با مسائل متعددی در حیطه حکمرانی جهانی مطلوب و توسعه پایدار مواجه است میتوان ادعا کرد که این مسائل به طور متناظر در دیگر حوزه های بهره برداری مشترک و خارج از محدوده صلاحیتی دولتها نیز وجود دارد. از جمله تاکید مشابهی که در حقوق مرتبط با معدن کاوی در اعماق دریاها در خصوص ایجاد تعادل میان بهره برداری از منابع و حفاظت تمام این ملاحظات از جمله مواردی است که باید در ارائه چارچوبی حقوقی جهت بهره برداری از منابع ماورای جو و حق مالکیت بر آن مورد توجه قرار گیرد بیشک امکان پیش آمده برای کاوش و بهره برداری از منابع موجود در ماه و دیگر اجرام سماوی آماده می.کنند همزمان با ارائه طبیعی ماورای جو فرصتهای جدیدی برای بشریت بوجود آورده است اگر بهره برداری از این منابع مشابه با بهره برداری از منابع طبیعی زمین باشد طرحها و سرمایه گذاریهای بلندمدت و پرهزینه ای که کشورها و بخشهای

کلیدواژه ها:

حقوق بین الملل فضا ، منابع طبیعی ، اجرام سماوی ، معاهده فضا ، موافقتنامه ماه