سیر تطور هنر کتاب آرایی در دوره تیموری با تاکید بر نگارگری، خوشنویسی و تذهیب

دوره تیموری یکی از درخشان ترین ادوار تاریخ هنر ایران به شمار می رود که در آن، هنر کتاب آرایی به اوج بلوغ و تنوع خود رسید. در این دوران، هم زمان با تثبیت قدرت سیاسی و فرهنگی تیموریان، نگارگری، خوشنویسی و تذهیب، نه تنها به عنوان ابزارهای بیانی زیباشناسانه، بلکه به مثابه بازتابی از هویت ایرانی برای مشروعیت بخشی به قدرت سیاسی، توسعه یافتند. مکتب های مختلفی چون هرات و شیراز هر یک با ویژگی های سبکی متمایز، در شکل گیری و توسعه نگارگری ایرانی نقش مهمی ایفا کردند. حمایت شاهزادگانی چون بایسنقر میرزا و ابراهیم سلطان، کارگاه های هنری پرشماری را در هرات و شیراز فعال کرد که در آن ها هنرمندان برجسته ای مانند کمال الدین بهزاد، جعفر تبریزی و سلطان علی مشهدی به خلق آثاری بی نظیر در نگارگری، خوشنویسی و تذهیب پرداختند. رشد خوشنویسی ایرانی، با ظهور خطوطی مانند نستعلیق و شکسته، بیانگر استقلال فرهنگی از سنت های دیگر و گرایش به بیان زیباشناسی بومی است. همچنین، تذهیب به عنوان هنری تزئینی، در کنار خوشنویسی، با تنوع طرح های نباتی، استفاده گسترده از طلا و ترکیب رنگ های متعادل، نقش مهمی در تزئین نسخ خطی ایفا کرد و در هم افزایی با سایر هنرها به انسجام تصویری نسخه ها انجامید. این هم افزایی میان اجزای گوناگون کتاب آرایی، منجر به خلق آثاری شد که نه تنها از نظر زیبایی شناسی و فنی ممتاز بودند، بلکه از حیث فرهنگی، سیاسی و مذهبی نیز حامل پیام هایی چندلایه و هدفمند بودند. هنر کتاب آرایی در دوره تیموری، با اتکا به منابع تصویری پیشین و در تعامل با جریان های هنری بین المللی، توانست ساختارهای تازه ای در ترکیب بندی، روایت تصویری و هماهنگی متن و تصویر ارائه دهد. این مقاله با رویکرد تحلیلی تاریخی، به واکاوی سیر تطور هنر کتاب آرایی در سه رکن نگارگری، خوشنویسی و تذهیب پرداخته و نشان می دهد که چگونه این هنرها در بستر سیاسی و فرهنگی به نقطه ای از تبلور و تکامل رسیدند که تاثیر آن تا سده های بعد در ایران و فراتر از آن باقی ماند.

کلیدواژه ها:

تیموریان ، نگارگری ایرانی ، خوشنویسی ، تذهیب ، کتاب آرایی ، هنر ایرانی-اسلامی