مقداد پیرصاحب - دانشیار مهندسی بهداشت محیط، گروه مهندسی بهداشت محیط، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه
راضیه خاموطیان - کارشناس ارشد مهندسی بهداشت محیط، واحد پژوهش، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه
فریده نامداری - دانشجوی کارشناس ارشد مهندسی بهداشت محیط، عضو کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه

سموم کلره به عنوان یکی از مهمترین سموم آلی از دیرباز به طور وسیعی بر علیه بیماری مالاریا و همچنین در کشاورزی جهت دفع آفات و حشرات مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. هم اکنون با وجود ممنوعیت کاربرد بسیاری از ترکیبات سموم کلره، به دلیل ارزان بودن و تاثیرگذاری بالای آن هنوز هم در برخی نقاط به صورت غیر قانونی مورد استفاده قرار می گیرد و موجب حضور باقیمانده این سموم در چرخه غذایی شده است. این سموم بعد از ورود به بدن در بافت چربی تجمع می یابد. شیر مادر یکی از شناساگرهای زیستی نشان دهنده وجود بقایای سموم کلره در بدن انسان می باشد. هدف از مطالعه حاضر مرور سیستماتیک بررسی بقایای سموم کلره در شیر مادر در کشورهای مختلف دنیا می باشد.روش بررسی: مقالات مرتبط با موضوع از سال 2003 در موتورهای جستجوهای فارسی SID) و Iran Medex) و انگلیسی (Pub Med و Google Scholar) با کلید واژه های بقایای سموم کلره، شیر مادر مورد بازیابی قرار گرفت که در مجموع تعداد 700 مقاله بدست آمد که پس از بررسی محتوایی عناوین، چکیده و متن مقالات، تعدادی از آنها به دلیل عدم ارتباط با اهداف مطالعه حذف گردید و در نهایت 17 مقاله که ارتباط موضوعی کاملی با تحقیق حاضر داشت انتخاب و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج و بحث: نتایج نشان داد که صرف نظر از نوع آفت کش تمام نمونه های گرفته شده از شیر مادران به نوعی حاوی یک یا چند نوع از آفت کشهای کلره می باشند. بر اساس این نتایج هنوز هم در برخی از نقاط کشورهای هند، برزیل و ایران از این سموم به طور گسترده ای استفاده می شود. در تمام مطالعاتی که DDT (dichloro diphenyl trichloro) و متابولیتهای آن را در نمونه های شیرمادر مورد سنجش قرار دادند، بیشترین سطح غلظت سم مربوط به این ترکیب بود. علاوه بر این بررسی حاضر حاکی از یک رابطه مثبت معنادار بین سن مادر و همچنین چند زا بودن با سطح سموم کلره در شیر مادران بود. با استنتاج به مطالعات مذکور از دیگر فاکتورهای تاثیر گذار بر غلظت شیر مادر، محل زندگی و رژیم غذایی مادران شیرده می باشد. نتیجه گیری: با توجه به بالا بودن مقادیر اندازه گیری شده سموم کلره در نمونه های شیر مادر در بسیاری از مناطق مورد مطالعه و اثرات نامطلوبی که این ترکیبات بر روی سلامتی افراد دارند، به کارگیری یک استراتژی موثر و کارا در این زمینه از ضروریات بهداشتی می باشد.

بقایا، سموم آلی کلره، شیر مادر