نقش «خیال» در خلق و القای مفاهیم فلسفی به کودکان

هدف تحقیق کشف رابطه قوه خیال با تعقل فلسفی و نقش فلسفه در تربیت و رشد قوه خیال و احساسات در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی است. انسان دارای مراتب ادراکی حسی، خیالی و همی، عقلی، قلبی و روحی است که به مرور از قوه به فعلیت میرسند. هر مرتبه ادراکی برای رشد سالم نیازمند خوراکی متناسب با آن مرتبه است. کودکان و نوجوانان در مراتب حسی و خیالی اند. قوای حسی در دوران کودکی برای فعلیت و تربیت مناسب نیازمند غذایی مناسب اند؛ حسهای بویایی لامسه، چشایی، شنوایی و بینایی برای رشد و تربیت درست به ترتیب نیازمند بوی مطبوع، لمس ملایم مزه خوشایند تصاویر چشم نواز و صوت زیبایند. به همین ترتیب قوه خیال در دوران کودکی و نوجوانی نیز برای فعلیت خود نیازمند خوراک مناسب است، خیال این خوراکها را از دادههای قوای حسی دریافت و با قدرت خلاقیت از آنها تصاویر بیشماری خلق مینماید که از جهت جرم و رنگ مانند عالم ماده و از جهت شکل و قدرت مانور و عدم محدودیت مانند مفاهیم عقلی اند. معلم و مدرس کودک و نوجوان برای تربیت قوه عاقله و شم فلسفی آنها باید بتواند مفاهیم کلی و فلسفی را از دل مصادیق جزئی محسوس و صورتهای جزئی خیالی استخراج نماید؛ یعنی با تجرید و در پرانتز نهادن وجوه جزئی شیء یا مفهوم خاص، به مفاهیم کلی برسد. این کار معلم بر اساس اصل اصالت وجود همان مشاهده وحدت در کثرت و کشف وحدت کلی» از دل «مصادیق جزئی و کثیر» است. برای این هدف معلم باید مکرر دو یا چند شیء و مفهوم جزئی را با هم مقایسه و با کسر وجوه اختلاف (مابه الاختلاف) به وجوه اشتراکی (مابه الاشتراک آنها برسد تا علاوه بر فعال شدن قوه تخیل کودک که درگیر کثرات است، به مرتبه عقل که در پی کشف اشتراک و وحدت است، راهنمایی شود. ارتقاء از حس و خیال به عقل علاوه بر فواید آموزشی نظری و فلسفی از جهت تربیتی - عملی و روانشناسی دارای فواید بسیاری است؛ زیرا خیال» چون همواره خلاق و روان و در پی کشف امور لذت آمیز است معادل بخش احساسات و عواطف» است و از آنجا که خیال حد و مرزی برای فعالیت خود نمیشناسد معادل عرصه آزادی و رهایی است در مرتبه خیال احساس در آمیزش با آزادی به لذت وصف ناپذیری میرسد زیرا صور خیالی آمیخته با احساسات مثبت و منفی بوده و چیزی جلودار خلاقیت و آزادی بی پایانش نیست. فلذا خلاقیت قوه خیال علاوه بر کمک به فعلیت عواطف و ارضای حس لذت و احساس آزادی، می تواند با اتصال به مفاهیم عقلی در مرتبه عقل به رشد سالم حس آزادی و اختیار یاری رساند تربیت صحیح قوه خیال به واسطه اتصال صور آن با قوه عقل و مفاهیم کلی میتواند عرصه آزادی خیالی - احساسی را به نحو مطلوبی راهنمایی نماید زیرا در دوره مدرن که عرف آن بر احساس آزادی و اختیار بشر استوار است این آزادی بی حد و حصر که ریشه در خلاقیت و خواسته های بی پایان خیال و عواطف آن دارد میتواند بیشترین آسیب را به کودکان و به ویژه نوجوان و جوان وارد نماید آسیبهای قشر نوجوان و جوانان در دوره مدرن بیشتر ناشی از حس آزادی بی حد و حصر برخاسته از قوه خیال است. مشاهدات ما در جامعه نیز این امر را ثابت میکند که بیشترین عامل پیشرفت انسان مدرن خلاقیت قوه خیال و در عین حال آسیب پذیرترین بخش بشر مدرن است. واژگان کلیدی: خیال، آزادی کودک، فلسفه، احساس

کلیدواژه ها:

خیال ، آزادی کودک ، فلسفه ، احساس