بررسی اثر بخشی برنامه های تربیتی اخلاقی بر دانش آموزان در مدارس
- سال انتشار: 1403
- محل انتشار: اولین همایش بین المللی معلمان استعدادیاب و فرهنگ ساز در توسعه آموزش های فنی و حرفه ای و کاردانش در مسیر توسعه پایدار
- کد COI اختصاصی: PJLCONFE01_4392
- زبان مقاله: فارسی
- تعداد مشاهده: 14
نویسندگان
امور تربیتی
دبیر فیزیک
دبیر مطالعات اجتماعی
آموزگار
چکیده
در سال های اخیر توجه به آموزش های تربیتی و اخلاقی در مدرسه به عنوان یکی از مولفه های کلیدی برای پرورش شهروندان اخلاق مدار، مسئول و سازگار با جامعه افزایش یافته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی برنامه های تربیتی-اخلاقی اجراشده در مدارس بر جنبه های مختلف رفتار و رشد شخصیتی دانش آموزان طراحی و اجرا شد. چارچوب نظری مطالعه مبتنی بر نظریه های رشد اخلاقی کلمن، رویکردهای اجتماعی-شناختی بندورا و نظریه های تربیتی معاصر است که بر نقش یادگیری اجتماعی، توانایی های خودتنظیمی، و پرورش ارزش ها و عواطف تاکید دارند. این مطالعه بطور ویژه تاثیر برنامه های تربیتی-اخلاقی را بر سه بعد اصلی مورد سنجش قرار داد: (۱) تغییرات نگرش و ارزش های اخلاقی؛ (۲) بهبود رفتارهای اجتماعی و کاهش رفتارهای پرخطر (مانند خشونت، تقلب و بی انضباطی)؛ و (۳) رشد مهارت های عاطفی و تنظیم هیجان (مانند همدلی، کنترل تکانشگری و حل تعارض).روش شناسی پژوهش ترکیبی (میکس-متد) و در قالب یک طرح شبه آزمایشی با گروه مداخله و گروه کنترل بود. نمونه شامل دانش آموزان پایه های راهنمایی و دوره دوم دبیرستان از چند مدرسه شهری و حاشیه ای انتخاب شد که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای-هدفمند و تصادفی تعدادی از مدارس در گروه مداخله و همتایان مشابه در گروه کنترل قرار گرفتند. مداخلات تربیتی-اخلاقی طراحی شده شامل مجموعه ای از فعالیت های درس محور و فرادرس محور بود: جلسات آموزشی درباره ارزش ها و اصول اخلاقی، کارگاه های مهارت محور (حل تعارض، ارتباط موثر، تصمیم گیری اخلاقی)، الگوپردازی و آموزه های پیامدی (مثبت و منفی)، فعالیت های مشارکتی و خدمت محور در مدرسه و جامعه، استفاده خلاقانه از داستان ها و فیلم های اخلاقی، و برنامه های تقویت مثبت و نظام پشتیبانی والدین و معلمان برای استمرار یادگیری. مدت اجرای برنامه ها بین ۳ تا ۹ ماه متغیر بود و ترکیبی از جلسات هفتگی و برنامه های فشرده در بازه های زمانی مشخص را در بر می گرفت.برای اندازه گیری متغیرهای پژوهش از پرسش نامه های استاندارد شده و اعتبارسنجی شده در حوزه ارزش ها و نگرش اخلاقی، مقیاس های گزارش رفتار مدرسه ای و خودگزارش مهارت های تنظیم هیجان استفاده شد. علاوه بر ابزارهای کمی، داده های کیفی نیز از طریق مصاحبه های نیمه ساختاریافته با معلمان، جلسات گروهی دانش آموزی (فوکوس گروپ)، و مشاهدات کلاس جمع آوری شد تا بازنمایی کامل تری از فرآیندها و تجربیات مرتبط با پیاده سازی برنامه ها فراهم گردد. تحلیل داده های کمی با استفاده از آزمون های t، تحلیل کوواریانس (ANCOVA) برای کنترل تفاوت های پیش آزمون، و تحلیل رگرسیونی برای شناسایی پیش بین ها و متغیرهای میانه انجام شد. داده های کیفی با روش تحلیل مضمون (thematic analysis) کدگذاری و تفسیر شدند تا سازوکارهای تغییر، موانع و عوامل تسهیل کننده برنامه مشخص شوند.یافته های کمی نشان داد که دانش آموزانی که در برنامه های تربیتی-اخلاقی شرکت کردند، در مقایسه با گروه کنترل تغییرات معناداری در نگرش های اخلاقی و ارزش های مرتبط با مسئولیت پذیری اجتماعی، صداقت و احترام نشان دادند (سطح معنی داری p < ۰.۰۱). همچنین میزان گزارش رفتارهای پرخطر و رفتارهای بی انضباطی در گروه مداخله به طور قابل توجهی کاهش یافت (کاهش میانگین گزارش شده به میزان قابل توجهی بیشتر نسبت به گروه کنترل؛ p < ۰.۰۵). مهارت های تنظیم هیجان نیز در گروه مداخله بهبود یافت؛ به ویژه شاخص های همدلی، توانایی کنترل تکانشگری و استراتژی های مقابله ای سازگار افزایش نشان دادند. تحلیل رگرسیونی مشخص کرد که شدت مشارکت در فعالیت های خدمات اجتماعی و کیفیت تعامل معلم-دانش آموز از قوی ترین پیش بین های تغییرات مثبت بودند و اثرات برنامه در مدارس با مشارکت فعال والدین و پشتیبانی مدیریت مدرسه چشمگیرتر بود.یافته های کیفی روندهای کمی را تکمیل کردند و نشان دادند که دانش آموزان برنامه ها را به عنوان فضای امنی برای بحث درباره مسائل اخلاقی و تمرین مهارت های بین فردی توصیف کردند. معلمان گزارش دادند که آموزش معلم و فراهم آوردن منابع عملیاتی (مانند طرح درس های آماده، سناریوهای نقش آفرینی، و جلسات همفکری) عامل مهمی در موفقیت برنامه بوده است. موانع شناسایی شده شامل فشار بر برنامه رسمی درسی، کمبود زمان و منابع، مقاومت برخی اولیا به دلیل تفاوت نگرش های ارزشی، و گاه عدم انسجام بین فعالیت های تربیتی و اهداف آموزشی رسمی بود. علاوه بر این، مشاهده شد که برنامه هایی که صرفا محتوای اطلاعاتی منتقل می کردند (بدون تمرین و بازخورد فعال) اثرات پایدار کمتری داشتند؛ بالعکس، فعالیت های مشارکتی، تمرین مهارت در موقعیت های واقعی و بازخورد سازنده شاهد اثرپذیری بلندمدت بیشتری بودند.بحث نتایج در چارچوب نظریه های اخلاقی نشان می دهد که برنامه های تربیتی-اخلاقی در صورتی بیشترین تاثیر را دارند که فراگیر، چندسطحی و تداوم دار باشند؛ یعنی نه تنها به انتقال مفاهیم اخلاقی اکتفا کنند، بلکه فرصت های تکراری برای تمرین، بازتاب و به کارگیری در محیط های واقعی فراهم کنند. نتایج با مطالعات پیشین همسویی دارد که بر اهمیت آموزش مهارت های اجتماعی-هیجانی و یادگیری تجربی در پرورش رفتار اخلاقی تاکید کرده اند. از منظر سیاست گذاری آموزشی، یافته ها نشان می دهد ادغام سازوکارهای تربیتی-اخلاقی در برنامه درسی رسمی و ارائه آموزش های ویژه به معلمان و والدین همراه با حمایت مدیریتی می تواند اثربخشی را افزایش دهد.پیشنهادات کاربردی پژوهش شامل: طراحی برنامه های بلندمدت و یکپارچه تربیتی-اخلاقی در قالب چارچوب ملی یا منطقه ای؛ بهره گیری از روش های فعال-تجربی (نقش آفرینی، پروژه های خدمت محور، حل مسئله اخلاقی)؛ توانمندسازی معلمان از طریق آموزش مداوم و فراهم آوردن بسته های درسی عملی؛ مشارکت نظام مند والدین و جامعه محلی در فرآیندها؛ و پایش و ارزیابی مستمر اثرات با استفاده از شاخص های کمی و کیفی و بازه های زمانی پس آزمون طولانی تر برای سنجش پایداری تغییرات. همچنین توصیه می شود در طراحی برنامه ها به تفاوت های فرهنگی، جنسیتی و مرحله رشد دانش آموزان توجه شود و مداخلات متناسب با زمینه اجتماعی-فرهنگی هر مدرسه تنظیم گردد.محدودیت های پژوهش از جمله ماهیت شبه آزمایشی مطالعه (محدودیت در تعمیم علیت)، امکان سوگیری خودگزارشی در پرسش نامه ها، و تنوع در کیفیت پیاده سازی برنامه ها میان مدارس مطرح است. جهت پژوهش های آتی پیشنهاد می شود از طرح های آزمایشی تصادفی شده (RCT) و پیگیری های طولی چندساله استفاده گردد تا اثرات بلندمدت و انتقال به رفتارهای بزرگسالی مورد بررسی قرار گیرد. همچنین مطالعه تاثیر متقابل برنامه های تربیتی-اخلاقی با عوامل زمینه ای همچون وضعیت اقتصادی-اجتماعی خانواده، سبک های فرزندپروری و اقلیم فرهنگی مدرسه می تواند بینش های کاربردی تری عرضه کند.نتایج نشان می دهد که برنامه های تربیتی-اخلاقی طراحی شده و اجراشده در مدارس می توانند به طور معناداری نگرش های اخلاقی، رفتارهای اجتماعی و مهارت های عاطفی دانش آموزان را بهبود بخشند؛ به شرط آنکه برنامه ها چندوجهی، مشارکتی و تداوم دار باشند و با حمایت معلمان، والدین و مدیریت مدرسه همراه شوند. سرمایه گذاری ساختاری و منابع آموزشی و نیز توجه به سازوکارهای ارزیابی و بهبود مستمر، از الزامات تحقق اثرگذاری پایدار این برنامه ها است.کلیدواژه ها
برنامه تربیتی-اخلاقی، مدارس، رشد اخلاقی، مهارت های اجتماعی-هیجانی، پژوهش شبه آزمایشی، رفتار دانش آموزان، آموزش معلم، مشارکت والدین.اطلاعات بیشتر در مورد COI
COI مخفف عبارت CIVILICA Object Identifier به معنی شناسه سیویلیکا برای اسناد است. COI کدی است که مطابق محل انتشار، به مقالات کنفرانسها و ژورنالهای داخل کشور به هنگام نمایه سازی بر روی پایگاه استنادی سیویلیکا اختصاص می یابد.
کد COI به مفهوم کد ملی اسناد نمایه شده در سیویلیکا است و کدی یکتا و ثابت است و به همین دلیل همواره قابلیت استناد و پیگیری دارد.