نقش مدیریت زراعی بر میزان مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه ای در مزارع گلرنگ (Carthamus tinctorius L.)

مقدمه: در سال های اخیر ارزیابی انرژی ورودی و خروجی و پتانسیل گرمایش جهانی در بین محققان بخش کشاورزی جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. مدیریت صحیح در انتخاب روش های مناسب عملیات زراعی باعث کاهش مصرف سوخت، انرژی و کاهش تولید گازهای گلخانه ای در تولید محصولات کشاورزی می شود. به همین منظور این مطالعه با هدف ارزیابی میزان تولید، بهره وری انرژی و انتشار گازهای گلخانه ی گیاه گلرنگ در شرایط خاک ورزی حفاظتی و مصرف کود اجرا گردید.مواد و روش ها: آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با ۳ تکرار و به صورت دیم انجام شد. تیمارها شامل سامانه های خاک ورزی (خاک ورزی رایج، خاک ورزی کاهشی و بی خاک ورزی) به عنوان عامل اصلی و کود NPK، در چهار سطح صفر، ۳۳، ۶۶ و ۱۰۰ درصد به عنوان عامل فرعی بودند. طرح شامل سه بلوک اصلی (هر بلوک برای یک تکرار) بود. هر بلوک به سه کرت اصلی (هر کرت اصلی برای یک عملیات خاک ورزی) تقسیم شد. فاصله بین هر بلوک ۳ متر و فاصله بین کرت های اصلی ۲ متر در نظر گرفته شد. در هر کرت اصلی چهار کرت فرعی وجود داشت که فاصله هر کرت فرعی ۱ متر در نظر گرفته شد. مساحت کرت اصلی ۲۱×۱۵ متر و مساحت هر کرت فرعی ۵/۴×۱۵ متر بود. کاشت گلرنگ در ردیف هایی با ۵ خط کاشت با فاصله ردیف ۵۰ سانتی متر و فاصله بین بوته ها ۱۰ سانتی متر انجام شد. مقدار بذر مصرفی گلرنگ ۸ کیلوگرم در هکتار بود. در تمامی مراحل کاشت، داشت و برداشت، کلیه مدیریت های کشاورزی بر اساس مدیریت متعارف منطقه و با روش کشاورز انجام شد تا تمامی نهاده ها و خروجی ها به مزرعه اندازه گیری شود، پس از ثبت دقیق اطلاعات، ابتدا کلیه نهاده ها (کودها، سموم شیمیایی، سوخت، بذر، نیروی انسانی و غیره) به میزان انرژی و سپس به میزان گازهای گلخانه ای تبدیل شدند قبل از تجزیه واریانس داده ها، آزمون نرمال بودن داده ها انجام شد. در این تحقیق برای مقایسه میانگین از آزمون LSD در سطح احتمال ۵ درصد استفاده شدنتایج و بحث: نتایج نشان داد که اکثر صفات مورد بررسی تحت تاثیر سیستم خاک ورزی، کود و اثر متقابل آن ها قرار گرفتند. بیشترین عملکرد دانه گلرنگ (۱۹۵۶ کیلوگرم در هکتار) مربوط به نسبت کودی ۳۳ درصد و خاک ورزی مرسوم و کمترین عملکرد دانه (۱۱۶۲ کیلوگرم در هکتار) مربوط به کشت بدون خاک ورزی است. در بررسی انرژی های ورودی مشخص شد که بالاترین سهم مربوط به سوخت (۵۰ درصد) و نیروی انسانی (۸/۲۴ درصد) بود که در اثر کاربرد خاک ورزی حفاظتی و مصرف کود سهم این دو کاهش یافت. بالاترین بهره وری انرژی در تولید دانه گلرنگ (۲۸/۰ کیلوگرم در مگا ژول) از خاک ورزی کاهشی و عدم مصرف کود حاصل شد. در بین نهاده های مورد استفاده، کود فسفات بیشترین تولید گاز دی اکسیدکربن، کود اوره بیشترین تولید گاز متان و سوخت های فسیلی بیشترین تولید گاز اکسید نیتروژن را سبب شدند و در تمام سطوح کودی و سیستم های خاک ورزی بالاترین میزان تولید این گازهای گلخانه ای نیز مربوط به این نهاده ها بود.نتیجه گیری: تغییر سیستم خاک ورزی باعث افزایش بهره وری انرژی در تولید گیاه گلرنگ شد. اگرچه استفاده از کود نیتروژن باعث افزایش میزان تولید گیاه گلرنگ شد، اما به دلیل استفاده ۱۰۰ درصد از کود مورد نیاز گیاه، بهره وری کاهش یافت. همچنین خاک ورزی حفاظتی باعث کاهش تولید گازهای گلخانه ای در تولید محصولات زراعی می شود.

کلیدواژه ها:

دانه روغنی ، دی اکسید کربن ، خاک ورزی ، ماده آلی ، مدیریت کودی