سازگاری ژنوتیپ های مختلف آفتابگردان به روش تجزیه مولفه های اصلی

سابقه و هدف: آفتابگردان یکی از مهمترین گیاهان روغنی سازگار به مناطق مختلف دنیا است. کشت آفتابگردان روغنی در ایران از سال ۱۳۴۶با سطح زیر کشت ۱۷۱۹ هکتار آغاز و به ۱۰۷هزار هکتار با میانگین عملکرد دانه ۶۹۰ کیلوگرم در هکتار در سال ۱۳۷۲رسید. به دلایل عمدتا اقتصادی و نیز ناقص بودن چرخه تامین بذر، سطح زیر کشت آفتابگردان به حدود ۱۰ هزار هکتار در سال ۱۴۰۰کاهش یافت. قابلیت کشت بهاره و تابستانه آفتابگردان در مناطق معتدل و سرد و قابلیت کشت پاییزه و زمستانه در مناطق گرمسیر جنوب نشان دهنده قابلیت و سازگاری زیاد این گیاه در مناطق مختلف ایران است. قابلیت کشت مکانیزه، طول دوره رویش کم، تحمل نسبی به خشکی و درصد روغن بالا %۴۵-۴۰ از مزایای زراعت آفتابگردان است. یکی از مهمترین عوامل کاهش دهنده سطح کشت آفتابگردان عدم دسترسی به بذر گواهی شده بوده و این در حالی است که از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۹۸ تعداد ۱۲هیبرید سازگار به شرایط مختلف ایران توسط موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر معرفی شده است. هدف از این تحقیق ارزیابی سازگاری و تعیین ارزش زراعی ژنوتیپ های مختلف مورد بررسی در منطقه شاهرود در طی دوسال از روش آنالیز مولفه های اصلی (PCA) در ژنوتیپ های مختلف و پایدار جهت معرفی برای کشت در منطقه بود.مواد و روش ها: آزمایش در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی شهرستان شاهرود به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در دو سال زراعی ۱۴۰۰و ۱۴۰۱ انجام شد. در این آزمایش ده هیبرید امید بخش، دو جمعیت آزاد گرده افشان اصلاحی آفتابگردان به همراه ارقام زرین، گلسا، لاکومکا و پروگروس به عنوان ارقام شاهد آزمایشی مورد مقایسه قرار گرفتند. یافته ها: بر اساس نتایج حاصل دو هیبرید SUN۹۷-H۲ و SUN۹۷-H۲۸ و رقم شاهد پروگرس به ترتیب با عملکرد دانه ۴۵۵۷، ۴۵۱۶ و ۴۳۰۵ کیلوگرم در هکتار رتبه های نخست را به خود اختصاص دادند. بررسی خصوصیات مربوط به عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ های مورد بررسی بر اساس ضریب تغییرات محیطی نشان دهنده پایداری عملکرد هیبریدهای SUN۹۷-H۲ و SUN۹۵-H۷ و هر چهار جمعیت آزادگرده افشان بود. بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب، بین ژنوتیپ های مورد مطالعه اختلاف معنی داری مشاهده شد. اثرات اصلی سال روی صفات روز تاگلدهی، ارتفاع طبق، وزن هزاردانه و قطر طبق رسیدگی، ارتفاع گیاه ارنفاع طبق، وزن هزاردانه و قطر طبق در سطح احتمال یک درصد و روی صفت ارتفاع گیاه در سطح احتمال ۵ درصد معنی دار بود. اثرات اصلی ژنوتیپ علاوه بر اثر معنی داری روی صفات مذکور، روی درصد روغن و عملکرد هم معنی دار بود. همچنین برهم کنش بین سال و ژنوتیپ روی عملکرد، درصد روغن، خمیدگی ساقه و تعداد دانه در طبق، قطر ساقه معنی دار بود. ضریب تغییرات در آنالیز واریانس بین ۸/۲ تا ۱۲/۲۶ متغییر و تنها در عملکرد روغن این ضریب بیش از ۲۵ بود. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه عامل ها، صفات ارزیابی شده به دو عامل تقسیم شدند. صفات مورد ارزیابی به جز درصد خمیدگی ساقه و قطر طبق در عامل یک قرار گرفتند. ایگن والیو یا مقادیر ویزه عامل اول ۸۶/۶ بوده در صورتی که مقادیر ویژه عامل دو ۷۴/۲ می باشد یعنی اینکه اعتبار عامل اول تقریبا سه برابر عامل دوم است. عامل اول با درصد واریانس ۴۱/۶۲ درصد نشان دهنده بیشترین تنوع بوده در صورتی که عامل دوم ۹۳/۲۴ درصد از تغییرات و تنوع بین خصوصیات زراعی را توجیه می کند همچنین درصد واریانس تجمعی نشان دهنده این است که مجموع عوامل یک و دو ۳۴/۸۷ درصد از تغییرات کل را توجیه می کنند که سهم عامل یک به تنهایی ۴۱/۶۲ در صد از کل تغییرات می باشد.نتیجه گیری: با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق، بین ژنوتیپ های مختلف از نظر عملکرد دانه و عملکرد روغن تفاوت معنی داری وجود دارد.

کلیدواژه ها:

آزادگرده افشان ، پایداری ، هیبرید ، عملکرد