حسن حیدری - عضو هیئت علمی دانشگاه اراک

تمثیل با انواع گونه گون خود یکی از قالب های مناسب بیان ادبی در ادب قبل و بعد ا ز اسلام است . یکی از گونه های تمثیل ، تمثیل رویا است. سابقه این نوع تمثیل را حد اقل می توان تا سفر روحانی زردشت به ایران ویج واقع (مرکز عالم ) و دیدار او با امشاسپندان - که در واقع به مثابه سفر نفس یا روح سالک به عالم مثال و دیدار بافرشته است ، دانست . هم چنین روایت ارداویراف نامه - که شرح رویای ویراف یا ارداویراف پس از بازگشت از سفر هفت روزه او به دنیای مردگان است مثال دیگری از این نوع تمثیل شمرده می شود . بعد از اسلام نیز این قالب رشد بسیاری می یابد ، به خصوص در برهه میان نیمه دوم سده پنجم یعنی عصر سنایی تا پایان سده نهم یعنی عصر جامی دوره های درخشان خود را طی می کند . این قالب بهخصوص در متون تصوف جلوه هنری بسیاری دارد و بخش بزرگی از ادب عرفانی این سرزمین ، ادب تمثیلی است . در ادب معاصر نیز این قالب به کاررفته و ساختار ویژه خود را پیدا کرده است . از اینج است که می توان این قالب را در دو دوره تاریخی بررسی و مقایسه کرد.